Odsjaj zvezde Vitlejema

Uoči 25. decembra, po gregorijanskom kalendaru dana Božića, strogo su sprovedeni propisi, pa je praznik prošao bez pastve, samo uz prisustvo najvišeg sveštenstva i mlađih saslužitelja, nekolicine evropskih diplomata i lokalnog gradonačelnika Antona Salmana.

Takva je najava i za i julijanski Badnji dan 6. januara.

Uobičajenog narodnog okupljanja u crkvi i na glavnom trgu neće biti tokom bdenija i noćne liturgije, potom i prazničnog veselja hadžijskih poklonika, znatiželjnih turista i ono malo preostalih palestinskih pravoslavaca.

Vekovni je običaj, inače, da na Badnji dan 6. januara – Jerusalimska grčka patrijaršija za razliku od Atine drži se julijanskog kalendara – patrijarh Svetog grada i cele Palestine, Izraela, Sirije, druge obale Jordana, Kane i Siona jašući na magarcu stiže u Vitlejem, uz odmor u manastiru Svetog Ilije i posluženje hlebom i maslinkama na pola puta, i biva dočekan pozdravima vernika, nekad, istina retko, i protestima.

Moderno doba je za putovanje od deset kilometara jedino magarca zamenilo automobilom.

Tako će danas stići i sadašnji patrijarh Teofilos Treći, koji je u ranom monaškom činu bio iguman galilejskog manastira, u kome je – uzgred pomenimo – početkom devedesetih prošlog veka Beograđanin Saša Savić, na svom višegodišnjem umetničkom hodočašću, oslikao freskama crkvu u mestu Hristovog prvog čuda, pretvaranja vode u vino na svadbi u Kani.

U Vitlejem, rodni gradić ovozemaljskog života Isusa Hrista, Božić zapravo stiže tri puta.

Prema kalendaru koga se drže hrišćanske crkve, gregorijanskom ili julijanskom, dan rođenja Spasitelja je 25. decembar (katolički, iako se slavi i u pravoslavnoj Grčkoj) ili 7. januar za većinu pravoslavaca (za neke Jermene je to šesti), ali za parohijane Jermenske patrijaršije u Jerusalimu, praznik je 19. januara, istog dana sa Bogojavljenjem.

Kao i u mnogim svetim mestima u Jerusalimu (u hramu Svetog groba čak šest) i po Palestini, ovde su tri hrišćanske crkve sustanari, s tim što najviše suverene teritorije i prava – kao i drugde – pripada Grčkoj jerusalimskoj patrijaršiji.

Poznate su, međutim, i vekovne međusobne sumnjičavosti i ozbiljni sukobi, nekad i samo kaluđerske tuče, bivalo je i ozbiljnih žrtava, oko tumačenja ne samo nadležnosti, čak – recimo – i oko granica pri upotrebi metle (merdevine naslonjene na „ničijoj zemlji“ stoje duže od dvesta godina u jerusalimskoj crkvi).

Fermanom osmanskog sultana 1853, kao aktom primirja, uveden je neprikosnoveni status quo, po kome svako vlada prostorom na kome je u tom trenutku gospodario.

Zakon je i danas na snazi.

Konačno 2013. je ostvaren ekumensko-diplomatski dogovor, a nađen je i novac od dobrotvora širom sveta, pojedinaca i država (Mađarska, na primer) da se Hram Hristovog rođenja zaštiti od propadanja.

Prethodna zaštita od nagrizanja „zuba vremena“ urađena je još 1479. Italijanska kompanija porodice Piaćenti – dobro poznata po zaštiti mnogih svetskih spomenika – u ovom veku se prihvatila posla i uz pomoć arheologa i najnovijih tehnologija još u leto 2019. je okončala glavninu radova, uz vredna otkrića mozaika i kamene krstionice, skrivena zakrpama od maltera i naknadnog doziđivanja.

Unesko je, sa olakšanjem, mogao da saopšti da Crkva rođenja nije više ugrožena.

Preteča sadašnjeg zadivljujućeg po jednostavnosti hrama, bila je skromnija bogomolja nad pećinom rođenja, koju je u četvrtom veku podigla carica Jelena, majka cara Konstantina.

Razrušena je 529. u vreme ustanka Samiraćana, a već 540. pod carem Justinijanom sagrađena je nova, koja odoleva svim iskušenjima, uz samo retke popravke, kakva je „od krova do poda“ bila ona u davnom petnaestom stoleću, obavljena i dozvolom sultana, vernika islama.

Davni zapisi putopisaca upućuju na neke neočekivane i pitanje koliko istinite, domete zraka vitlejemske zvezde, a ne samo one zapisane u Bibliji kao vodiču mudraca sa Istoka:

„Do 1846. Hram rođenja je stajao zapušten, a takva je bila i okolina. Bila je izložena pljačkašima. Veći deo mermernog poda u crkvi je razvučen u prvoj polovini devetnaestog veka i upotrebljen na mnogim građevinama u čitavom kraju, sve do nekih jerusalimskih. Iste godine iz pećine u kojoj je rođen Hristos ukradena je srebrna zvezda. Crkva rođenja je 1851. bila na teritoriji, kojom je vladala osmanska imperija. Ali, pred Božić 1852. Napoleon III je uputio izaslanika pred Portu i naterao Turke da priznaju Francusku kao ‘vrhovni autoritet’ u Svetoj zemlji, što su Latini izgubili u osamnaestom veku. Sultan je u pećini postavio srebrnu zvezdu sa ispisom na latinskom. Ruska carevina je osporila promenu autoriteta, pozivajući se na ranije ugovore i poslala vojsku u područje Dunava. Kao rezultat – izdati su novi osmanski fermani, kojima je promenjena ranija odluka i poništen sporazum sa Francuzima: obnovljena je grčka vrhovna nadležnost nad crkvama u Svetoj zemlji, ali – kako na pojedine nisu imale uticaj carske odluke – porasle su lokalne tenzije. Ovo i krađa Srebrne zvezde dolilo je ulje na dalje rasprave između ruske i osmanske carevine oko kontrole nad svetim mestima širom regiona. Ima istraživača koji krađu iz pećine u Crkvi rođenja često čak pominju kao jednu od varnica za izbijanje Krimskog rata!“

Istorija i legende svuda umeju da se dopunjuju, pa i u Vitlejemu.