Druga Srbija

Od tada svakog 1. januara tačno u podne sakuplja se jedna ljudska zajednica, a izložba povodom dvadesetogodišnjice Centra imala je naslov „Živi, mrtvi i ostali“.

Nije lako biti svedokom ili „beležnikom“ istorije koja se upravo događa, nije bilo, niti jeste. Pogotovo što bi uvek u sadašnjem času trebalo uložiti napor i potražiti dokumenta, datume, imena, beležiti sećanja, razgovarati sa svedocima u istoj ulozi u kojoj je i ona ili onaj koji ima volju da bude precizan u evokaciji misije jednoga pokreta, njegovih postulata i rezultata. Biće da je potreban jedan život za učešće u svemu tome, a drugi, život, da se prvi sistematizuje.

Prvo što ću sada da uradim jeste da pronađem svesku u kojoj je spisak članova Beogradskog kruga, izdavača knjige „Druga Srbija“ (Aljoša Mimica i Ivan Čolović) iz koje se generiše pojam o Drugoj Srbiji, koja svoje obrise dobija i po negaciji nacionalističkih krugova, medija, i celokupne propagande iz vremena režima Slobodana Miloševića, a onda i nadalje, i uvek, i danas ponovo. Jedna od stavki koja se neprekidno ponavlja, kao optužujuća i negirajuća jeste proglašavanje Druge Srbije kao „beogradskokrugodvojkaške“, a na kraju se spočitavanja mogu podvesti pod jedan pojam „izdajničke elite“, „takozvane elite“…

Istovremeno, dužni smo da se pristupi arhivama, dokumentima, analizi, svedočenju, kako grupnog delovanja, formiranja organizacija na temelju ideja i rada Beogradskog kruga, tako i na temelju pojedinačnih ostvarenja, teorijskih i aktivističkih reziltata.

Upravo i zapravo zbog praznog ideološkog i političkog mesta današnjeg opozicionog političkog pregovaranja, u kome se odnosi razumevaju preko praćenja puta novca, a ne stavova, ideologija i politika.

Spisak koji je pred vama je zatečeni spisak u Beogradskom krugu na Obilića vencu 1993. godine. Prenesen iz prvog staništa Kruga u ulici Sedmog jula, gde je Grđanski savez udomio Beogradski krug u jednoj sobi, no, koliko se sećam, naše misli i akcije, a i članstvo, u mnogome je bilo zajedničko. Taj spisak popunjen je za otvaranje Centra, zato može biti nepreciznosti i izostanaka (Strah od toga da će se pogrešiti i ogrešiti uzrok je izostanka pretenzije da se stvari i pojave evociraju i obrade). Naravno da je suodgovoran i nedostatak dokumentacije. Nije bilo lako „preživeti“ izložbu „Živi, mrtvi i ostali“ upravo zbog propusta i grdnje, sa pravom, onih koji se nisu na izložbi našli, zato smo molili na sajtu (Czkd) da nam pomognu i da se upišu. Izvinjavam se na propustima i ovom prilikom u nadi da ih nije mnogo.

Srđan Apostolović, Dejan Anđelković i Jelica Radovanović, Mrđan Bajić, Jasminka Brkanović, Marija Dragojlović, Branko Vučićević, Mirjana Đorđević, Uroš Đurić, Filo Filipović, Zoran Grebarović, Nevenka Hadži-Jovanović, Rade Kundačina, Bora Iljoski, Dragana Ilić, Dejan Kažić, Olga Jevrić, Dragan Jelenković, Zdravko Joksimović, Marina Vasiljević Kujundžić, Darija Kačić, Nina Kocić, Slobodan i Miroslava Kojić, Dobrivoje Krgović, Dragoslav Krnajski i Vera Stefanović, Veljko Lalić, Svetlana Milić, Tatjana Milutinović Vondraček, Zoran Pantelić, Milija Pavićević, Pavle Pejović, Mileta Prodanović, Slavojka i Marijana Radojčić, Dragan Rakić, Milica Stefanović, Vladimir Perić-Talent, Dragoljub Raša Todosijević i Marinela Koželj, Rastislav Škulec, Milan Vidić, Đorđije Crnčević, Ana Bešlić, Dušan Petrović, Ratomir Kulić, Zoran Naskovski, Predrag Nešković, Stevan Markuš, Vesna Bošković, Aleksandar Kujučev, Vesko Gagović, Gabrijel Glid, Ivan Ilić, Jasminka Kalić, Boris Mladenović, Milan Kralj, Saša Marković, Slobodan Era Milivojević, Srđan Đile Marković, Mihajl Milunović, Željka Momirović, Milica Mrđa Kuzminović, Mirjana Munišić, Miroslava Orlović, Dimitrije Pecić, Slobodan Peladić, Višnja Petrović, Milan Rakočević, Srđan Simanović, Mirjana Nikolić Subotin, Lidija Prišić Srebotnjak, Škart, Đorđe Balzamović, Nenad Šoškić, Zoran Todorović, Branka Arsić, Milica Tomić i Branimir Stojanović, Marija Vauda, Dušan i Mira Otašević, Neša Paripović, Zoran Popović, Anika Burić, Perica Donkov, Petar Đuza, Milena Jevtić Ničeva, Dragan Karadžić, Marica Prešić, Dragomir Ugren, Igor Stepančić, Srđan Vukčević, Radomir Reljić, Nenad Racković, Stanislava Šarp, Živko Grozdanić, Zoran Radojčić, Martin Erdeš, Višnja Postić, Srđan Jovanović Weiss, Ivan Šijak, Vinsent Godomski, Lazar Stojanović, Mirka Zogović, Mirko Gaspari, Borut Vild, Milorad Belančić, Zoran Janković, Daša Duhaček, Ivana Šobota, Dušan Đorđević, Jasna Šćekić, Aleksandar Zistakis, Radmila Šajković, Svetlana Knjazeva, Aleksandar Kron, Lazar Lazarević, David i Bojana Albahari, Miloš Arsenijević, Petar Bojanić, Zorica Belnić, Dubravko Kalinović, Dušan Veličković, Ljuba Stojić, Irina Subotić, Drinka Gojković, Vesna Knežević, Ibrahim Alibegović, Ratko Božović, Jasna Bogojević, Fada Burić, Ranko Bugarski, Zorka Cerović, Goran Cvetković, Ivan Đidić, Filip David, Vojin Dimitrijević, Ildiko Erdei, Zagorka Golubović, Svetozar Gligorić, Biljana Jovanović, Živojin Karanović, Mirjana Karanović, Marijetka Kibrić, Žarko Korać, Nada Korać, Željko Karanović, Branko Kukić, Andrija Krešić, Mirjana Lazić, Slavica Lolić, Goran Marković, Veran Matić, Milica Kuburović, Nenica Milić, Mirjana Miočinović, Petar Mužijević, Aleksandar Nenadović, Mirjana Obretković, Latinka Perović, Enver Petrovci, Sonja Prodanović, Rade Radovanović, Ljubiša Rajić, Biserka Rajačić, Miloš Stambolić, Mirjana Stefanović, Jasmina Teodosijević, Mirko Pejanović, Ljubinka Trgovčević, Andrej Mitrović, Dragan Veselinov, Sreten Vujović, Jelica Zupanc, Miodrag Zupanc, Nikola Šujica, Selma Ćirilović, Aida Ćorović, Azra Čengić, Ivan Čolović, Aleksandra Berić Popović, Lula Mikijelji, Eleonora Prokić, Vida Ognjenović, Vesna Pešić, Nadežda Ćetković, Novak Pribićević, Miloš Nikolić, Mirjana Miljanić, Nina Udovički, Lazar Udovički, Bogdan Bogdanović, Ksenija Bogdanović, Novica Bogdanović, Oto Tolnaj, Laslo Vegel, Petar Luković, Jovan Ćirilov, Nenad Prokić, Miloš Vasić, Stojan Cerović, Goranka Matić, Kazimir Ćurguz, Nadežda Gaće, Gordana Suša, Gordana Logar, Šefko Alomerovoć, Nikola Barović, Ivan Vejvoda, Obrad Savić, Ana Miljanić, Branka Prpa Bojana i Dušan Makavejev…

Članove Beograskog kruga navodim zbog uvrežene propagande, predrasude,  političke zloupotrebe i igrarije u identifikaciji Beograskog kruga sa krugom dvojke. Ako se Krug povezuje i sa Civilnim pokretom otpora 1991. onda je jasno da je on i, kako bi se to danas eufemistički i slaboumno nazvalo, „regionalan“. I da su se iz Kruga i oko kruga formirale organizacije civilnog društva, organizacije za ljudska prava, političke organizacije koje su – ne slučajno – koincidirale sa radom Beogradskog kruga, (Fond za humanitarno pravo, Žene u Crnom, Helsinški odbor), kao i njihove zajedničke akcije – ritual paljenja sveća (Nataša Kandić), Crni flor (Civilni pokret otpora) koji izvodi na ulice sto hiljada Beograđana u protestu zbog opsade Sarajeva (crni flor, traka na reveru (ideja Zorana Đinđića), koja je pretočena u crno platno na ulicama Beograda – Primož Bebler i Emir Geljo). Akcije „Žuta traka“ i „Poslednje zvono“.

Primož Bebler, kao direktor  Malog pozorišta u Beogradu, bio je uporište Centra za antiratnu akciju u kome su se vodile protestne debate. Ostaje nezaboravan govor Stojana Cerovića (oktobar 1991.) na platou crkve Svetoga Marka: „Ljudi, ne idite u rat“. Ali Stojan govori tiho, a mi okupljeni vičemo mu: „Jače!“. Ne treba zaboraviti da aktivnosti Kruga, Antiratnog centra i svih nas skupa koincidiraju sa radiom B92, gde se emituje Uputstvo zašto je teška povreda Ženevske konvencije poziv na mobilizaciju bilo koje oružane formacije i zašto je odazivanje bilo kojeg rezerviste koji je položio zakletvu da će braniti Jugoslaviju krivično delo ( Nikola Barović, oktobar 1991.). Takođe, važno je  osnivanje „Vremena“ i izlazak lista nad listovima, ugušene „Naše Borbe“ iz koje se formira „Danas“.

Te se u ovom listu danas i razgovara o svemu ovome između Svetislava Basare i Vesne Pešić. Ovaj tekst hoće da ovaj razgovor dopuni. „Sesije“ Beogradskog kruga, kako bi to Miladin Životić rekao, odvijaju se u Studentskom kulturnom centru iz koga je potom Krug izbačen, a onda u Domu omladine, iz koga je takođe kasnije izbačen. Iz ovih sesija proistekle su dve knjige: “Druga Srbija“ i „Intelektualci i rat“.

Ako imate strpljenja i do sada već niste napustili ovaj tekst evo spiska autora u knjizi „Druga Srbija“ koju uređuju Ivan Čolović i Aljoša Mimica.

„Druga Srbija“ (1992): Radomir Konstantinović, Latinka Perović, Filip David, Pavle Ugrinov, Malden Lazić, Aljoša Mimica, Nenad Prokić, Ivan Vejvoda, Gojko Nikoliš, Mirko Tepavac, Sima M. Ćirković, Miladin Životić, Branka Mihajlović, Slobodan Blagojević, Bogdan Bogdanović, Vladimir Pogačić, Laslo Vegel, Petar Luković, Vladan A. Vasiljević, Hamdija Demirović, Mileta Prodanović, Zagorka Golubović, Dragan Veselinov, Ljubiša Rajić, Milica Lučić-Čavić, Sreten Vujović, Nataša Kandić, Obrad Savić, Vuk Stambolović, Velimir Abramović, Milovan Đilas, Aleksandar Nenadović, Slobodan Inić, Nebojša Popov, Ivan Čolović, Borka Pavićević, Slobodan Stojanović, Milan Milošević, Đorđe Lebović, Vesna Pešić, Žarko Korać, Miodrag Zupanc, Jelena Šantić, Sonja Licht, Miloš Bobić, Nikola Barović, Miroslav Milović, Dušan Makavejev, Ljubomir Madžar, Mikloš Biro, Ljubinka Trgovčević, Branko Kukić, Dušan Simić, Nenad Daković, Jelica Zupanc, Živojin Kara-Pešić, Nenad Fišer, Miko Gaspari, Veljko Milatović, Srđan Karanović, Mirjana Miočinović, Dragan Babić, Svetlana Knjazev Adamović, Milorad Belančić, Ina Ovadija-Musafija, Biljana Jovanović, Marina Blagojević, Stanica Lalić, Dragoljub Petrović, Dubravka Marković, Vesna Krmpotić, Novak Pribićević, Goran Marković, Dušan Janjić, Gordana Logar, Miljenko Dereta.

„Intelektualci i rat“ (1993.) Obrad Savić, Lazar Stojanović, Vesna Krmpotić, Vesna Čolić, Dušan Reljić, Slobodan Blagojević, Drinka Gojković, Ratko Božović, Mirjana Stefanović, Branka Prpa-Jovanović, Milena Davidović, Svetlana Knjazev-Adamović, Marija Mitrović, Bogdan Bogdanović, Mirko Gaspari, Ranko Bugarski, Nenad Daković, Dragan Velikić, Milica Nikolić, Oto Tolnai, Manojlo Vukotić, Branka Arsić, Nikola Bertolino, Ivan Čolović, Miloš Stambolić, Dragoljub Petrović, Biserka Rajčić, Velimir Ćurguz Kazimir, Jerko Denegri, Predrag Čudić, Šefko Alomerović, Ljiljana Đurdić, Lepa Mlađenović, Goran Marković, Zoran Avramović, Filip David, Milorad Radovanović, Jelena Šantić, Ivan Vejvoda, Boško Kovačević, Miroslav Karaulac, Vladimir Pištalo, Živojin Pavlović, Aleksandar Zistakis, Đorđe Vukadinović, Miladin Životić.

Beogradski krug radi u više organizacionih formi, ali ona koja mi se čini najznačajnija i u kojoj se ogledaju načela, jeste Veliko i Malo veče po ugledu na dubrovačku „Res publica“. A onaj ko je sprovodio reči u dela bio je nezamenjivi Branko Baletić.

„Republika“ (Nebojša Popov) kao jedna od fundamentalnih vrednosti  i tekovina čitavog sklopa ovih aktivnosti na razumevanju, mišljenju i analizi, izdavač je knjige „Druga strana rata“, 1996, zbornika istraživanja i radova istoričara, sociologa, one druge, nasuprot zvaničnoj strani rata.

Nije bilo mobilnih telefona, prva dokumenta u formiranju Czkd-a bila su na mašini “Biserica“, kao što je početak svakog događaja najavljivala sirena koju smo pronašli u Paviljonu. Letak je bio kopija upozorenja od opasnosti Civilne zaštite, taj zvuk i te sirene, na koje smo upozoravali, čuli smo i uživo na dan početka Nato intervencije – bombardovanja 24. marta 1999.

Beogradski krug sa kojim je identifikovana Druga Srbija, jedna knjiga, jedno udruženje, formiran je kao protivljenje politici memorandumske Srbije, kao pobuna, kao kreativna pobuna protiv nacionalizma, zla, zločina, uništenja i  samouništenja. U usmenoj, pismenoj , propagandnoj i izvršnoj formi. Mišljenja sam da je Beogradski krug sa kojim je identifikovana Druga Srbija između kojih ne stoji uvek znak jednakosti, bio i osnovi jugoslovenski i zato nužno i antinacionalistički.

Nezaobilazna je i saradnja , razgovori, sa Adamom Mihnikom, Ričardom Rortije, Hans Magnus Encensbergerom…Iz medjunarodne saradnje kruga, kao i prevoda „Druge Srbije“, u jednoj fazi Kruga Obrad Savić uredjuje medjunarodni časopis Beogradskog krugA.

Danas čitamo da knjiga akademika Koste Mihailovića i Vasilija Krestića u Srpskoj akademiji nauka i umetnosti „Memorandum SANU posle trideset godina“, predstavlja tačku na isti Memorandum (Večernje novosti). „Akademija SANU stavila tačku na osporavani dokument“ – „Čuveni Memorandum SANU nikada nije bio platforma Miloševićeve rušilačke politike“ (Blic, 28.11.).

U povodu izdanja Helsinškog odbora na deset godina „Druge Srbije“ i „Intelektulaci i rat“ (1992/1993.) stoji: “Tih starih knjiga odavno nema, čak ni u antikvarnoj prodaji, a javne se biblioteke nisu – što je sasvim razumljivo – posebno trudile da pribavljaju štivo koje u ono doba nije bilo naročito popularno. Eto bar jednog dobrog razloga da se na uvid javnosti stave tekstovi izgovoreni i objavljeni na marginama ondašnjeg preovlađujućeg mišljenja… “ Desetak učesnika tribina danas nije više u životu. Na prvom mestu svakako treba pomenuti Miladina Životića, jednog od osnivača i kasnije ko-predsednika Beogradskog kruga, on je svoje učešće u kolektivnom organizovanju i vođenju subotnjih sesija prožeo samo njemu svojstvenom strašću. Među nama na žalost više nisu Gojko Nikoliš, Vladimir Pogačić, Vladan Vasilijević, Milovan Đilas, Slobodan Inić, Jelena Šantić, Biljana Jovanović, Novak Pribićević, Živojin Pavlović… Tako je bilo 2002. kada povodom izdanja „Druge Srbije“ (Helsinški odbor), Ivan Ćolović piše: “Kao i ranije, mnogi uticajni ljudi misle i govore da je Srbija nepravedno lišena dela teritorije koji joj pripadaju po istorijskom ili etničkom pravu, da težnja da se teritorije konačno „povežu“ ostaje glavni cilj svih srpskih stremljenja, da je privrženost tom cilju glavni kriterijum za razlikovanje patriota i izdajnika, da je priča o Evropi zamka za lakoverne, uostalom kao i priča o ljudskim pravima, demokratiji, civilnom društvu, feminizmu, pacifizmu, globalizmu i sličnim idejama koje dolaze sa Zapada. Nasuprot tome da ovde uzimaju maha antisemitizam, ksenofobija, klerikalizam, da neki političari na vlasti, neki mediji i neki izdavači udžbenika istorije daju podršku reviziji rezulatata Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, odnosno rehabilitaciji ideologa srpskog fašizma i saradnika nacističke Nemačke dočekuju se kao zlonamerno antisrpsko preterivanje bivših komunista i sadašnjih mundijalista.“

„Živi, mrtvi i ostali“.

Nezaobilazno je reći da je u Sarajevu pod opsadom formiran Krug 99 sa kojim Beogradski krug sarađuje, i koji 2003. objavljuje zbornik Radomiru Konstantinoviću „Glas savjesti u nevremenu“.

Tokom jednog od sastanaka Beogradskog kruga i Kruga 99 u Sarajevu, Gajo Sekulić je govorio o kulturi mira, i rekao  da se ništa neće moći učiniti dok su ratne elite i vođe na vlasti, već onda kada se povežu antiratni aktivisti i oni koji će se jednog dana identifikovati sa sudbinom žrtava u ratovima za razarenje Jugoslavije. Danas (sreda 29. novebar)  slušam Haške presude generalima HVO za udruženi zločinački poduhvat sa Franjom Tuđmanom i Gojkom Šušakom na čelu, i nekoliko dana nakon presude Ratku Mladiću za genocid, zločine protiv čovečnosti, kršenja zakona i običaja ratovanja (…)    i odbacivanja odgovornosti od strane država i političkih elita (zbog čega je i formiran Tribunal u Hagu), mislim i na sve one koji su se suprotstvlajali „poduhvatu“, na Antiratnu akciju u Zagrebu, pojedince i organizacije, u uslovima zadavanog straha, i na čudo „Feral Tribuna“, njegovih pisaca do dana današnjeg.

Danas smo u 2017. godini i srećan 29. novembar Dan Republike.