Ovima gore "sila", onima dole "pare"(3)

Što više „zalaganja“ za decentralizaciju i ravnomerni regionalni razvoj, to veće razlike između naših „severa i juga“. To smo u prošlom broju dokazali mnogim ciframa, kao nepristrasnim i nepotkupljivim sudijom. Ni najbolji zakoni ne vrede bez para. Već smo rekli da u Zakonu o kontroli državne pomoći stoji da se subvencije dodeljuju pre svega „radi unapređenja razvoja devastiranih područja“, a u realnom životu u dve godine primene ovog zakona, u 40 devastiranih opština je „zalutalo“ samo 3,6 posto ukupnih subvencija. Koje odoše u Beograd, Novi Sad i opštine pored auto-puta (jedinog). Vojvodina ima parlament i garantovanih ustavnih „sedam posto“(transfera iz državnog budžeta), pa ipak Čanak malo-malo lamentira „vratite nam naše novce“. Kako je onda tek jugu bez svog parlamenta, poslanika i garantovanih para. Kad su subvencije iste ili slične, ko je „lud“ da ide negde „dole“. U bespuće. Mora da dobije mnogo više pa da „zaluta“.

Očigledno, sve mora na tumbe. Prvo nova teritorijalna organizacija sa tri ili četiri pokrajine, i ustavom i zakonima definisanom podelom funkcija i para (pre svega PDV-a, akciza, carina i poreza na zarade). Ovde pravimo mali „izlet“. Definisali smo tri pokrajine. Vojvodinu sa sedištem u Novom Sadu, Beograd i Centralnu Srbiju sa sedištem u Kragujevcu. Alternativa su dve pokrajine umesto Centralne Srbije. Zapadna Srbija i Sandžak sa sedištem u Šapcu, Užicu ili Novom Pazaru, i Šumadija, Istočna i Južna Srbija sa sedištem u Kragujevcu ili Nišu.

Sad se vraćamo našoj glavnoj temi, subvencijama za novozaposlene. Lako je kritikovati kad svi vide da ne valja. Smisao naše kolumne je da predloži bolje. Savezni zakon treba da maksimira iznos subvencija po pokrajinama i opštinama, kao i izvore finansiranja. Numerički model bi mogao biti sledeći. Do 10 novozaposlenih, do maksimalno tri hiljade evra po jednom novozaposlenom. Od 11 do 50, maksimalno 30 hiljada za prvih 10 i još po pet hiljada za svakog preko 10. Od 51 do 100, maksimalno 230 hiljada za prvih 50 i još po sedam hiljada za svakog preko 50. Za preko 100 novozaposlenih, 580 hiljada evra za prvih 100 i još po devet hiljada za svakog preko 100. Ovakvu stepenastu progresiju smo izabrali da bi izbegli „nameštanje“. Na primer, ako se do 10 novozaposlenih dobija po tri hiljade a preko 10 po pet hiljada. Pa bi onaj sa 10 dobio 30, a za 11 novozaposlenih 55 hiljada. U našem modelu za 11 dobija 35 hiljada. Za 40 devastiranih opština u Srbiji prethodni iznosi se dupliraju. Savezna država finansira sa 100 posto subvencije u devastiranim opštinama, jednu ili dve pokrajine u Centralnoj Srbiji sa 60 posto, Vojvodinu sa 30 posto i Beograd sa nula posto. Ostatak do maksimalnog iznosa finansiraju pokrajine, odnosno opštine i gradovi, o čemu odlučuju parlamenti pokrajina ili skupštine opština i gradova.

Takođe, u okviru maksimalnih iznosa definisanim saveznim zakonom, pokrajine mogu praviti selekciju konkretnih subvencija za pojedine opštine i gradove u svom sastavu (na primer, u okviru raspoloživih sredstava, maksimum važi za Bajinu Baštu, a 50 posto maksimuma za Užice). Pravila konkurisanja i uslovi korišćenja bi bili jedinstveni i unapred poznati. Kao i konkretni iznosi aproprijacija za subvencije u budžetima savezne države, pokrajina i lokalnih samouprava sa svaku konkretnu godinu. Svi, pod jednakim uslovima, imaju pravo da konkurišu. I da sigurno dobiju subvencije, dok ima planiranih para, ako ispunjavaju uslove i obezbede bankarske garancije za „dobro izvršenje posla“ ili neki drugi odgovarajući „kolateral“. Da država, pokrajine i lokalne samouprave povrate pare ako investitor (poslodavac) ne zaposli, ili ranije otpusti „beneficirani“ broj novozaposlenih radnika.

Suština „našeg“ modela je dakle sledeća. Što si nerazvijeniji, dobijaš veće subvencije i više te finansiraju „viši“ nivoi vlasti (savezna država i pokrajine). I obrnuto. Najrazvijeniji sami sebe finansiraju. Ako hoće. Druga osnovna novina je da u izboru „dobitnika“ nije važno „čiji si“, i da li je predlagač premijer, predsednik, ministar, poslanik, gradonačelnik ili investitor. Formira se rang-lista i po rednom broju dobijaju svi dok ima para. Kad i ako nestane, ko želi prelazi na rang-listu za sledeću godinu.

Kad smo već kod subvencija za nerazvijene, setismo se da su u Titovom vremenu (sedamdesetih godina prošlog veka), radi ravnomernijeg regionalnog razvoja, sve „fakultetlije“ (državne, jer drugih nije ni bilo) dobijale značajan „kadrovski“ dodatak na osnovnu zaradu ako dođu ili se vrate u nerazvijene opštine. Nema druge nego da se opet razmišlja o „kadrovskom“ dodatku. U kombinaciji sa subvencijama. Pitamo se i što je eksperiment sa „hiljadu agronoma“, koji su poput „izabranih lekara“ savetovali seljake, obustavljen. Jug propada i „čeka“. Svoje parlamente i pare. Požurite, ljudi!