Glavna odlika kratkog romana Darka Cvijetića „Šindlerov lift“ (Schindlerov lift), u tome je što progovara i na mrtva, nasilnom smrću zanemela usta žrtava etničkog čišćenja nesrpskog stanovništva u Prijedoru 1992, 1993. godine, ne ustuknuvši da dželatima ostavi realna njihova imena, koja pred svetom i dan-danji mirno nose.
Veliko književno delo, najverodostojnije je svedočanstvo. Njegova veličina, da se razumemo, u ljudskom je podvigu njegovog pisca, koji u njega zalaže građansku svoju sigurnost.
Nema potkupljivog znanja. Zato ovde govorimo, najzad, o knjizi znanja, a ne tek o znalački napisanoj lepoj literaturi.
Govorimo, dakle, o retkom slučaju kad se otpor građanina pretvara u njegovoj knjizi u estetiku otpora, kad se bolni doživljaji čiste savesti pretvaraju u razgovetnu svest o događajima. Samo tad i tako, patnja se može pretvarati u radost.
Dižući pisani spomenik svojim umorenim sugrađanima koje su ubili sugrađani, Darko Cvijetić iz Prijedora, u Prijedoru, pokazao je da samo ko dobro živi, može jasno zapisati.
Koliko bi sva ova postfratricidna naša neuračunljiva situacija, ovaj mir strukturiran ratom po svim svojim šavovima, ova elitna kultura nipodaštavanja podviga običnog čoveka koji mrzi da laže, koji mrzi da krade, koji mrzi da mrzi, koliko bi ovaj klerikalni fašizam na svom mrsu, ovaj kapitalizam koji privatizuje svaku želju i svaku nadu i svaki jezik, ovo svakodnevno pogubljenje svega što na opštu stvar podseća, koliko bi, velim, sve to bilo podnošljivije i upitnije, upitnije, samo da, barem da, vodimo računa o tome čije knjige čitamo!
Iz čijih ruku uzimamo hostije i nafore?
Zbirka od tridesetak pripovesti, povezanih zajedničkom povešću, ovo je roman o ubijenima i ubicama, o onima koji su na zločin bili primorani, da potom sami sebi istom rukom presude, i o onima koji se svojim zlodelima kite kao nagradama.
Ovo je roman koji je, „u nekoj rupi svijeta, poznatoj po ratnim zločinima, logorima i slikarima“, Darko Cvijetić napisao, u sebi iz mrtvih podigavši da mu pomognu, duhove naših najboljih predaka: pisca kratkog romana „Dok ležah na samrti“, pisca „Crvene konjice“, pisca „Priča sa Kolime“, pisca „Grobnice za Borisa Davidoviča“, pisca „Bašte sljezove boje“.
A među njima, tu je i jedan živi predak-savremenik, pisac dela „Sarajevo Blues“.
Svakom napisanom knjigom polažemo i račun o svojim čitanjima i podnosimo izveštaj onima od kojih smo uzimali štivo, da postane telo naše mašte, telo našeg mišljenja i pevanja.
Zahvaljujući, dakle, i izboru svoje književne tradicije, koja u njemu živi i sja, „Schindlerov lift“ je izuzetno književno delo.
Godinu dana posle ovog kratkog romana, Darko Cvijetić objavio je kratki roman „Što na podu spavaš“, takođe u tridesetak pripovesti, povezanih jednom zajedničkom povešću. (Prva izdanja ovih dveju knjiga pojavila su se kod sarajevskog izdavača Buybook 2018. i 2020. godine, a u Srbiji, objavila ih je, u Beogradu, Književna radionica Rašić, 2019. i 2020.)
„Što na podu spavaš“, zapravo je nastavak prvog romana, tačnije bi bilo reći drugi deo diptiha. Razlika među njima je u tome što je glas pripovedača iz prvog romana, dakle iz trećeg lica, prešao sada u prvo lice i na brojne ličnosti, dakle, u glasove aktera. Takođe, razlika je u tome što se prostor samih događaja, sa gradske, lokalne, preneo na teritoriju države.
Dok „Schindlerov lift“ govori o Prijedoru, uglavnom o stanarima jednog solitera, čije stanove, po spratovima, povezuje lift, „Što na podu spavaš“, i tu uglavnom iz perspektive iste porodice (Cvijetić), govori o ratnim danima u Bosni i Hercegovini; zločini koji u prvoj knjizi idu na kazneni raboš srpskim vojnim i paravojnim snagama, u drugoj knjizi proširuju se na zločine koje su počinile bošnjačke ratne snage prema Srbima, posebno prema regrutima tadanje JNA, na samom početku ratnih sukoba.
Drugi roman ne samo da ni u čemu ne zaostaje za prvim, nego se onome ko ovo piše čini da ga je po osećajnosti i leksici čak i prevazišao. Mogli bismo prema tome reći da je drugi deo izvanredniji od izvanrednog prvog.
U oba dela ovog književnog diptiha, autor postoji i kao imenovani lik, i to ne kao prvi među jednakima, primus inter pares, nego kao jedan među drugima, i sam, dakle, kao onaj drugi. I to je koren etičke perspektive ovih lirskih, moralnih romana – skromnost istinski nadarenog i zaista učenog čoveka.
Posle čitanja ovih knjiga, zamišljam njihovog autora kako u februaru mesecu ove godine, malo pre nego što će objaviti drugu knjigu romanesknog svog diptiha, ulazi u Pozorište Prijedor, u kojem radi kao dramaturg i reditelj, i prolazi pored plakata koji najavljuje događaj te večeri: dokumentarni film „General Draža Mihailović“. Tu počinje treći roman njegove, u stvari, trilogije. Nema kraja.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
