Latinoamerička filozofija oslobođenja

Latinoamerička filozofija oslobođenja, koja nije jedinstvena škola, nego skup raznorodnih tumačenja sa sličnim ciljem preobražaja društva, ne bi mogla da nastane bez kolonijalnog iskustva i svesti o uništavanju autohtonog stanovništva od strane konkistadora, ali, paradoksalno, ni bez hrišćanske, katoličke religije tih istih osvajača, niti bez onog krucijalnog iskustva Meksičke revolucije, iz 1910, i Kubanske revolucije 1959. godine. To je društvena osnova na kojoj filozofija oslobođenja nastaje i koju menja, menjajući se i sama, u skladu sa sopstvenim postignutim rezultatima ili nasuprot njima.

U nekoliko zemalja Južne Amerike, stanovnici danas mogu da kažu da žive posle epohe neoliberalizma. A to ne bi bilo moguće bez uticaja filozofije oslobođenja, bez svesti o zavisnosti i snažnom misaonom i društvenom naporu da se to stanje prevlada. Kako kaže Ofelija Šute, tu je posredi „jedna izuzetna solidarnost sa životom“. Naime, filozofija oslobođenja, u ovoj sve sumornijoj epohi kad ljudi brzo a trajno gube nadu, pokazuje da umnost, ipak, ima istinskog životnog smisla.

U kojoj meri je filozofija oslobođenja podstaknuta teologijom oslobođenja, da im se potom povesti neprestano prepliću i razdvajaju, bolje od svega govori napor koji je sadašnji papa Benedikt XVI uložio, pišući knjigu o eshatologiji, poslednju koju je objavio kao nadbiskup Alojz Racinger, da opovrgne stanovišta latinoameričke teologije oslobođenja, pri tom ni jednom jedinom reči ne pomenuvši nijednog latinoameričkog autora. Šta je tu uplašilo papu? Odgovor je isti kao i na pitanje zašto su brojni teolozi oslobođenja osuđeni od strane Vatikana. Oni su, naime, na delu pokazivali smisao reči jevanđelja. Problemi koje institucija crkve ostavlja da budu rešeni na nebu, ovi latinoamerički teolozi rešavali su, dakle, na zemlji, odmah i ovde, to je, eto, papi zamirisalo na sumpor jeresi. On tvrdi da se na taj način teologa oslobođenja zanemaruje transcendencija, koja je okosnica dogme. Jer, ukoliko ljudi sami mogu da menjaju uslove života u zajednici, da doista uspostavljaju bratstvo i jednakost, šta će onda ostati od očekivanja investiranog u transcendentnu instanciju!

Orasio Čeruti-Guldberg (1950), u svojoj knjizi „Filozofija u Latinskoj Americi: dvesta godina filozofske misli u Našoj Americi“ (Službeni glasnik, 2012), filozofiju oslobođenja deli na četiri osnovna stanovišta: ontologicističko, analektičko, istoricističko i problematizatorsko.

Svim tim stanovištima zajednička je potraga za autentičnom filozofijom koja će omogućiti promenu strukture zavisnosti i dovesti do oslobođenja ne samo države i društva od zapadnoevropske dominacije nego i od bazične nejednakosti. Prva dva navedena stanovišta su aistoijska, sa zahtevom da se počne od samog početka, da se svo znanje zapadnoevropske filozofije anulira, jer je ono zapravo utvrdilo današnju strukturu zavisnosti i neslobode, te da se osnova latinoameričkog filozofiranja nađe u autohtonoj, indihenističkoj misli. Filozofija slobode tu se polako pretvara u narodnu teologiju, a put oslobođenja u jedan već nekoliko puta na samom Zapadu sanjani platonistički san. Druga dva stanovišta filozofije slobode ne negiraju istoriju i ne smatraju da treba početi od nule. Problematizatorska filozofija oslobođenja, kojoj pripada i Orasio Čeruti-Guldberg, odbacuje potrebu da se traga za originalnošću, prihvatajući sva ona učenja koja mogu biti primenjena da bi se postigao cilj oslobođenja Latinske Amerike i oslobođenja unutar nje. Problematizatorski pravac razotkriva skriveni platonistički logocentrizam u onim antiistorijskim pravcima iste filozofije, i njihovu zapravo buržoasku iracionalnost: tu se, kao nove i originalne ideje nameću „stare forme manipulacije kolektivne svesti“.

Stalno iznova sagledavati „različite mogućnosti, čiji su izbor vlasti suzile, predstavljajući se, po pravilu, kao da su jednostavno prirodna datost, a ne istorijski uslovljene“, to je delatna praksa i svetsko nasleđe filozofije oslobođenja, koja je, bez obzira na razlike njihovih stanovišta, nezamisliva bez Augusta Salasara Bondija, Gintera Rodolfa Kuša, Huana Karlosa Skanonea, Enrikea Dusela, Artura Andresa Roiga, Manuela Ignasija Santosa, Severina Kroata i pisca knjige „Dvesta godina filozofske misli Naše Amerike“.