Martin Luter

Bilo je to putovanje po pozivu njegovog veličanstva, cara Svetog rimskog carstva Karla V, u službi Svete stolice, da se Luteru pruži poslednja prilika da izgladi odnose sa Vatikanom, dakako, ukoliko se odrekne svog učenja – u kojem, pobogu, razum ima najviša prava i u veri – te opozove ubojite svoje teze protiv pape, Vatikana, visokog klera i, posebno, protiv papskog instituta otkupa grehova novcem, takozvane indulgencije.

Luterova odbrana bila je, u stvari, samo još jedan žestok napad na samozvane svetosti i svetinje. Ona se može svesti na zaključak: „Ne mogu da radim protiv svoje savesti.“

Bio je to još jedan način da Luter gromoglasno saopšti da su crkveni život i crkvena hijerarhija ustrojeni protiv savesti čoveka. Sutradan, 17. aprila 1521, papa je najtežom kaznom kaznio ne samo Lutera nego i sve njegove pristalice: izopštio ih je iz svoje Crkve i proglasio ih prokletima.

Tom papskom bulom, Luter je razgoreo vatru u peći i pod rasplamsanom svetlošću počeo da prevodi Bibliju na nemački jezik. Bilo je to u stvari stvaranje književnog nemačkog jezika.

Hrabrost i lucidnost Luterove sudbine ništa ne može bolje dočarati od najvehementnijih delova Betovenovih simfonija.

Fridrih Šiler je Lutera nazvao „borcem za slobodu razuma“, i tu jednostavnu ocenu treba shvatiti u punoj njenoj dubini.

Bez Luterovog protivljenja neupitnim dogmama – pokazavši ih kao rigidne stavove jednog parazitskog staleža koji je upodobio atribute Boga prema svojim potrebama – ne bi nekoliko vekova potom bilo ni slobodarskih pesama i drama nemačkih romantičara ni najviše spekulativne misli koju je čovečanstvo doživelo, upravo na luterovskom jeziku, u filozofiji klasičnog idealizma kod Kanta i Hegela, ali i kod mladog Fihtea, koji je sav u luterovskom naboju i buntu, gotovo inkarnirani mladi Luter.

Život Martina Lutera (1483 – 1546), najoštrijeg kritičara crkvenog licemerja u istoriji zapadnog hrišćanstva, osnivača novog hrišćanskog pravca i novog koncepta verske zajednice – sa dalekosežnim kulturnim, političkim i ekonomskim posledicama, bio je neprestana dramatizacija društvenog života njegovog doba i podneblja.

Pre petnaestak godina gledao sam film reditelja Erika Tila „Luter“, sa Džozefom Fajnsom u naslovnoj ulozi. Taj film je dobar pokazatelj kako se danas plauzibilno gleda na ovu, nesumnjivo prometejsku figuru reformatora, koja je, međutim, u zrelom i poznom svom dobu, nakon ekskomunikacije, pred sebe bacila veoma tamne senke i za sobom ostavila otrovne tragove.

Tilov film prikazuje život Martina Lutera od trenutka kada se on odlučio na monaški poziv do trenutka kada su protestantska veroispovest i nemački jezik kao propovedni legalizovani u Nemačkoj.

Dakle, biografski film „Luter“ zanemaruje kako period detinjstva i dečaštva, tako i periode Luterove pune i pozne zrelosti.

To što je zanemareno prikazivanje ranog doba Luterovog života, sasvim je opravdano, jer je reč o godinama u kojima se ne naziru niti lične posebnosti niti događaji od sudbinskog značaja.

Tek sa odlukom da postane monah i da se posveti crkvenoj službi Bogu, započinje reforma života budućeg reformatora.

Međutim, zanemariti period vrlo produktivnog, zrelog Luterovog doba, kada postaje i dekan Univerziteta u Vitenbergu i kada piše veliki broj spisa, kada, najzad, od pobunjenika postaje kodifikator – predstavlja redukcionizam, koji pod sobom ima skrivene ideološke razloge.

U ovom periodu života Luter piše, između ostalog, i spis „Protiv rimskog papstva, od samog đavola uspostavljenog“, delo izrazito vulgarnog stila, ilustrovano skatološkim crtežima, takođe genijalnog, Luke Kranaha, a dve godine pre toga, objavljuje Luter spis „O Jevrejima i njihovim lažima“ (1543).

To delo otvoreno poziva na linč Jevreja, njegov rečnik, jedna je od prethodnih inkaracija govora mržnje i ubijanja koji pripada nemačkom nacizmu za vreme Adolfa Hitlera. U tom smislu, Luter je i otac nemačkog antisemitizma.

Završavajući biografski film o Luteru mnogo ranije nego što se Luterova biografija završava, autori filma su počinili ozbiljnu moralnu grešku.

Lik Lutera, kako nam je u ovom filmu predstavljen, izgubio je mnogo od svoje impulsivnosti i kontradiktornosti, o kojima, pored brojnih portreta i zapisa savremenika, najbolje svedoči stil Luterovih spisa.

Ovaj gubitak psihološke reljefnosti ne duguje tek pogrešnoj glumačkoj podeli nego, pre svega, izbegavanju da se pokaže i druga, tamna strana kolosalne Luterove ličnosti, koja se otkriva u godinama kada je on zaogrnut plaštom društvene moći.