Pozorište, televizija i restauracija

 I izbor je ispunio svoje mogućnosti. Predstava o jednom herojskom dobu i pokolenju, neslavno je patetična i, uprkos angažmanu profesionalnih glumaca, diletantska. Sa suzama u očima, tremolom u glasu i groznicom u kostima, generalni ton i gest, svojski joj je davao njen glavni glumac, Ivan Bosiljčić, u ulozi, učesnika i svedoka, rezervnog oficira Stevana Jakovljevića.

Nasuprot, dakle, oporom heroizmu i nesentimentalnom duhu oslobodilačke borbe srpskih seljaka i školovane omladine, uprava Narodnog pozorišta u Beogradu, fermentisana proletos u bozi, do neba vapećeg kiča, predstave „Konstantin“, ove se pozne jeseni, takođe palanački, raspekmezila u „Srpskoj trilogiji“, u režiji Slavenka Saletovića. Ona je, naime, pokazala svoj bljutavi ukus i metiljavi svoj duh, ali, u središtu te kulturne institucije od najvišeg značaja za povest jednog društva, neminovno, i mnogo više od toga – otrovnu gnjilost najnovijeg srpskog patriotizma u državnoj kulturi.

Najpre, uprava je izabrala staru dramatizaciju Jakovljevićevog romana, koja je, na istom mestu, izvedena premijerno godine 1938, sada dramaturški doglaziranu rukom Slavka Milanovića. Nije bilo dovoljno izabrati neprikladno štivo, nego, dakako nekritički, i neprikladnu dramatizaciju. No, važno je da se ostvari suština kulturne akcije koju prilježno vodi i ova Vlada Republike Srbije, kao što ju je, doduše, destilovanijim sredstvima, provodila i prethodna, a to je restauracija.

Eto zašto ovoj upravi Narodnog pozorišta u Beogradu ni na kraj pameti nije moglo pasti da, na primer, za pomenuti praznik dâ da se režira predstava prema dramatizaciji izvanrednog romana Rastka Petrovića „Dan šesti“, a da, na sablazan rodoljubačkim dušicama, i ne pominjemo to da bi sasvim u duhu jubileja bilo i izvođenje „Galicije“ Miroslava Krleže, čija su dramska dela, između dva rata, u kraljevini, izvođena u tom istom beogradskom Narodnom pozorištu, pa bi to bilo u skladu s njegovom tradicijom, do koje je upravi tobož stalo. No, duh kritičke nostalgije ne može da dođe do daha od duha restaurativne nostalgije koji, kao guja žabu, guši naš pozorišni život već tri pune decenije, još od predstava „Kolubarska bitka“, u režiji Arsenija Jovanovića, i „Valjevska bolnica“, u režiji Dejana Mijača – prema delovima četvorotomnog romana „Vreme smrti“, Dobrice Ćosića, najboljeg duha najgore vrste nacionalizma, obe izvedene u Jugoslovenskom dramskom pozorištu, pa sve do ove i ovakve „Srpske trilogije“ i, još diletantskije i kudikamo uticajnije, dakle opasnije, televizijske serije „Ravna Gora“, scenariste i reditelja Radoša Bajića, čiji bi istinski naziv, prema njegovoj prethodnoj treš-seriji „Selo gori a baba se češlja“, morao biti: „Četnici kolju nedužan narod i sarađuju sa fašističkim okupatorom, a Radio-televizija Srbije snima epsku sagu o njima kao antifašistima“.

Ovde, u istorijskom osvrtanju, ali i povesnoj perspektivi, nalazim mesta i za dve lične note. Kad pominjem evidentirane pokolje koje su pripadnici Ravnogorskog pokreta, pod vođstvom Dragoljuba Draže Mihailovića, masovno vršili i nad nesrpskim, poglavito muslimanskim, i nad srpskim stanovništvom, pitam se kako će u seriji pod glorifikacijskim naslovom „Ravna Gora“, oni biti prikazani ili prećutani. Na primer, četnički genocid u Foči, koji ne osporava čak ni glavni promotor Mihailovića kao heroja, Vuk Drašković, koji doista političku dlaku svako malo menja, ali ne i četničko-restaurativnu ćud, ili onaj pokolj u Vraniću, nadomak Beograda, ali i nebrojeno mnogo drugih ubistava sličnih onom ubistvu nedužnih mojih predaka, prababe i pradede, Ljubinke i Milojka Jevtića, člana Demokratske stranke, koje su četnici iskasapili u jednoj šumi u Gornjoj Toplici, a njihovoj deci, koja će zbog toga ubrzo otići u partizane, zabranili da ih sahrane.

Kada je, u pola noći, njihov zet a moj deda, Đorđe Mišić iz Struganika, otkopao njihove leševe da ih tajno prenese na groblje, Ljubinka je, sa desetak dubokih proboda od noža i napola odsečene ruke, tek tad izdahnula. Taj hropac jedne nedužne žene, klane na pravdi boga, momenat je najviše napetosti i u istoriji takozvane Jugoslovenske kraljevske vojske u otadžbini i u grotesci naše savremene restaurativne nostalgije. Lujza Mišić, rođena Krikner, dugoveka supruga vojvode Mišića, tokom Drugog svetskog rata nikada nije progovorila ni reči svog maternjeg jezika s nekim od okupatora. Taj muk jedne žene, momenat je najviše napetosti u drami kritičke nostalgije.