Restitucija

Iz prava na povraćaj imovine i obeštećenje svima koji su bili njeni vlasnici do 9. marta 1945. ili njihovim naslednicima, prema Predlogu zakona, izuzeti su samo strani državljani koji su bili okupatori ili njihovi pomagači tokom Drugog svetskog rata. Da ovo isključenje iz prava na restituciju treba da obuhvati i domaće državljane koji su služili kolaboracionističkom režimu ili na drugi način sarađivali sa nacistima, zahtevaju predstavnici onih parlamentarnih stranaka koje tvrde da se ovakvim zakonom negiraju tekovine antifašizma.

Ovde najpre treba primetiti to da se među onima kojima je posle rata oduzet deo imovine, nalaze i oni koji nisu služili fašističkom neprijatelju a nisu bili antifašisti, jer, antifašizam podrazumeva aktivnost, učešće u borbi protiv fašizma, a ne pasivnost, posmatranje te borbe, što ide naruku isključivo okupatorskoj upravi. Ne samo zbog ove činjenice, i zamerke Predlogu zakona i sam Predlog – krajnje su neprincipijelni.

Prvo. Svetla tekovina antifašizma, već nekoliko puta je ocrnjivana, ponižavana i poništavana od strane srpske zakonodavne vlasti, a definitivno 22. decembra 2004. kada su u Narodnoj skupštini, usvajanjem Izmena zakona o pravima boraca, izjednačeni četnički i partizanski pokret. Od tada i onaj četnik što je po Nikoljdanu 1943, u noći između 21. i 22. decembra – dakle, na budući dan donošenja Izmena zakona o pravima boraca – u selu Vranić, nadomak Beograda, sa saborcima poklao osamdeset muškaraca, žena i dece, među kojima i dve bebe u kolevci, ne samo da prima redovnu boračku penziju, nego, „s punim pravom“, može da se ponosi i svojim antifašizmom.

Drugo. Naš antifašizam, partizanski je i po ideologiji komunistički. Ne možemo, dakle, prenebregnuti temeljnu činjenicu da je upravo komunistička ideologija, ma šta o njoj mislili, zaslužna za naš antifašizam. Bez nje, dakle, kod nas ne bi bilo antifašizma, masovnog pokreta jedinog sposobnog da vojuje i izvojuje pobedu nad fašističkim okupatorom i njegovim brojnim mesnim slugama. Šta to znači?

„Revolucionarni zakoni“ iz 1945. kojima je posednicima oduzet veći deo imovine, ili višak imovine, nije ništa drugo do nastavak jugoslovenskog (i srpskog) antifašizma.

Taj revolucionarni zakon, ili zakon revolucije, koji je bio temelj i pobedonosnog patriotskog partizanstva, bazirao se na uvidu ili uverenju da je privatno vlasništvo samo po sebi krađa, kako je o njemu sto godina pre toga govorio Pjer Žozef Prudon, ili, kao savremenik tog događaja, Bertolt Breht, ironično, u formi retoričkog pitanja: „Šta je pljačka jedne banke u odnosu na njeno osnivanje?“

Kako restitucija, što joj i ime kaže, ne podrazumeva samo vraćanje imovine i obeštećenje već i povratak u pređašnje stanje, sam Predlog zakona o restituciji – obnova je onog starog stanja koje je prethodilo ne samo revolucionarnom zakonu iz godine 1945, kako to izgleda na prvi pogled, nego i antifašističkoj borbi u Jugoslaviji i Srbiji od 1941. Dakle, Predlog zakona i sam taj budući Zakon o vraćanju imovine i obeštećenju, negiranje su antifašizma.

Najzad, ne može se sa antifašističkog stanovišta popravljati jedan Predlog zakona koji je po sebi negiranje antifašizma. S tog stanovišta, on se može samo odstraniti.

Treće. Ukoliko se uopšte mora doneti ovaj zakon, a sve u svrhu proklamovanih načela liberalizma koji podrazumevaju neprikosnovenost privatnog vlasništva kao jedan od temelja parlamentarne demokratije, utoliko zakon mora biti u skladu upravo s tim principima. A to znači da treba razdvajati pravo na posed i krivičnu odgovornost.

Predlog zakona o restituciji, morao bi stoga davati svim bivšim vlasnicima ili njihovim naslednicima – bez obzira na njihove ideološke stavove i eventualnu krivicu koja nije u vezi s posedom – podjednako pravo na povraćaj imovine i obeštećenje. Zašto?

Ustav Srbije i ustavi članica EU garantuju pravo na privatnu svojinu, kako je garantovano još u francuskom Građanskom zakoniku iz godine Prvog srpskog ustanka, kao „pravo da se stvari uživaju i da se njima raspolaže“, ali se, kao i u tom Ustavu iz 1804, iz prava izuzimaju slučajevi zloupotrebe vlasništva. Još u Ustavu vajmarskog kraljevstva, o tome se kaže: „svojina obavezuje“.

Dakle, ukoliko je neko počinio krivično delo, kakvo je i učešće u zlodelima okupacije, a ukoliko u tim zlodelima nije koristio ili pribavio posed o kojem je reč, prema liberalnom zakonu o restituciji, bez obzira da li je posredi domaći ili strani državljanin, on ima pravo na povraćaj imovine isto tako kao što podleže krivičnoj odgovornosti. Pravo na nekadašnju imovinu oduzima se isto kao što se oduzima aktuelno bespravno stečena ili nelegalno korišćena imovina.