Srpsko pozorište i njegovo nasilje (I)

Reč je o sudskoj optužnici za silovanje i druge vidove zlostavljanja na seksualnoj osnovi, koju su bivše učenice elitne beogradske privatne škole glume za decu i omladinu, a danas poznate mlade glumice, podigle protiv vlasnika te škole i nastavnika glume.

Drugi događaj je promocija Dejana Mijača, najuglednijeg pozorišnog reditelja u Srbiji i tokom dve decenije vodećeg profesora pozorišne režije na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu, u članstvo Srpske akademije nauka i umetnosti. Dejan Mijač izabran je za dopisnog člana SANU u novembru 2021. Preminuo je u aprilu 2022. godine.

Kad su beogradske glumice progovorile o silovanjima i drugim vidovima seksualnog zlostavljanja u čuvenom dramskom studiju za decu “Stvar srca”, koja je tamo nad njima, kao maloletnicama, izvodio uticajni (nadri)učitelj glume Miroslav Mika Aleksić – pobornik i poštovalac lika i dela najčuvenijeg srpskog kriminalca, vođe srpskih paravojnih jedinica tokom ratova u Jugoslaviji devedesetih godina, i, istovremeno, visokopozicioniranog saradnika Državne bezbednosti, Željka Ražnatovića Arkana – otvorile su se, kao pritajeni vulkan, duše brojnih naših glumica svih generacija, a imena uvaženih pedagoga, reditelja i upravnika pozorišta, živih i mrtvih, krenula su da kuljaju javnim mnjenjem kao vrela magma najstrašnijih zločinaca u miru. Pokazalo se, naime, da silovanja i druga seksualna maltretiranja u pozorišnim institucijama nisu incidentna.

Ova jednodušna erupcija govora o pretrpljenim zlostavljanjima tokom školovanja na različitim stepenima usavršavanja, od dramskih sekcija do univerzitetskih studija, ne govori li nešto i o samom tretmanu glume i glumačkom treningu kao o napastvovanju tela i duše?

Sad evidentirano kao česta pojava, seksualno maltretiranje glumica govori nešto ključno o samoj strukturi odnosa u obrazovnim pozorišnim ustanovama i pozorišnim kućama.

Strukturno nasilje ovde sad sebe otkriva u domenu seksualnog napastvovanja i u mizoginiji, ali njegovo izvorište nalazi se u ideologiji obuke, međuljudskih odnosa i načina rada u školama i u pozorištima.

Glumačka profesija se ovde, naime, uglavnom shvata kao dresura i kao poziv na potčinjenost.

Uvreženo je mnjenje da je glumac onaj koji na sceni ne govori ono što doista misli, niti u svoje ime; da on, najzad, čini samo ono što mu reditelj kaže da čini, “ono što je napisano” i da je domen njegove odgovornosti u toj vrsti poslušnosti.

Sve su to potpuno pogrešne predstave o jednom veličanstvenom umetničkom pozivu sa povišenom odgovornošću za izgovorenu javnu reč.

To je brutalni vid kastriranja javnog delovanja i svođenja glumačkog poziva na funkciju zanata bez odgovornosti.

Glumac, uglavnom, nije autor dramskog komada na osnovu kojeg igra ulogu, ali on je uvek autor reči koju upravo izgovora na sceni.

Glumac, naime, i kad govori ono što je u suprotnosti s moralom, kad na videlo iznosi jednu neodgovornu, beskrupuloznu, zlikovačku akciju (kad je kao glumac predstavlja), on je predstavlja s jasnom intencijom da izazove moralno zgražavanje i kritičku osudu kod publike, a ne da takva akcija postane plauzibilna.

Istovremeno, on izaziva divljenje svojim umećem da ovaploti i jedan zločinački, beskrupulozni karakter.

Nema, nažalost te škole i tog univerziteta koji svojim učenicima i studentima dramskih veština najpre objašnjavaju da su glumac i glumica na sceni, dakle, u javnom prostoru, po pozivu, javne ličnosti par excellence; da je pozorište u antičkoj Grčkoj nastalo da do dana današnjeg bude (poslednje) javno utočište politički prokazane reči, jer je dramska umetnost – umetnost polisa, dakle, jedina proklamovana politična umetnost.

Kad bi tako počinjalo njihovo obrazovanje, utemeljeno u načelu da su na sceni u svakom momentu javni intelektualci, glumci i glumice ne bi mogli da ne znaju da je njihov zadatak da javno razotkrivaju skrivene mehanizme nasilja na kojima dati režim počiva, a ne da učestvuju u tim mehanizmima kao njihovi zupčanici.

Nagledao sam se u savremenim pozorišnim predstavama, kao i u televizijskim serijama, kako glumci i glumice u Srbiji besomučno igraju jednu te istu ulogu, kao na pokretnoj fabričkoj traci, učestvujući u mazohističkoj ceremoniji divinizacije kriminalaca.

U tim predstavama i serijama, scenaristički, rediteljski i glumački nauk iscrpljuje se u što harizmatičnijem, duhovitijem predstavljanju bezdušnih likova. Scene silovanja i inog zlostavljanja žena, u tim su predstavama i serijama prikazane sasvim pornografski; dakle, da izazovu perverzno uživanje gledalaca-muškaraca, a ne njihovo gnušanje.

Igrati u tim predstavama i serijama znači učestvovati u laganju o samoj prirodi nasilja.
To je, takođe, silovanje, i to masovno silovanje – silovanje publike.

Ono nije tako brutalno i tako nedvosmisleno uočljivo kao kad jedan učitelj glume siluje svoje učenice, ali nije i s manje posledica.

Glasovi naših silovanih glumica trebalo bi da budu sirenski zov na raskrinkavanje čitavog pozorišnog (televizijskog i filmskog) sistema ruganja s dušom publike.

Tim sistemom manipulišu brojni profesori pozorišnih veština, reditelji, upravnici pozorišta, selektori, urednici kulture u medijima, pozorišni kritičari i pozorišne kritičarke, koji su u stanju da ćute upravo o onim najređim predstavama koje govore o duhovnom vrelu najgoreg nasilja koje ovo društvo proizvodi – fini mrtvi kritičari, fine mrtve kritičarke.

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.