Srpsko pozorište i njegovo nasilje (III)

Na BITEF-u 2021. godine izvedena je, u potpunosti na srpskom jeziku, predstava čuvene nemačke pozorišne trupe Rimini Protokoll, “Konferencija odsutnih”. U njoj se govori o ‘genocidu u Ruandi’, ali o ‘masakru u Srebrenici’.

Dakle, rukovodstvo BITEF-a i njegov umetnički direktor i selektor Ivan Medenica, redovni profesor Fakulteta dramskih umetnosti i osoba koja se retorički zalaže za toleranciju i vrednosti liberalizma, ne smeju na najuglednijem međunarodnom pozorišnom festivalu u Srbiji da genocid u Srebrenici nazovu pravim imenom. Ne nazivati stvari pravim imenom, znači lagati. Pozorište u Srbiji služi obmanjivanju.

Drugi primer. U februaru ove godine, u Ateljeu 212 izvedena je premijerno predstava “Amsterdam”, Maje Arad Jasur, izraelske dramske književnice, u režiji Ive Milošević. To je predstava u čijoj je žiži Holokaust nad Jevrejima, ali iz perspektive Holandije u Drugom svetskom ratu i odgovornosti njenih građana.

Kad se u predstavi izgovori reč genocid – insistira na tome autorka, insistira na tome protagonistkinja – mora se zaćutati. Likovi i njihovi glumci tako i čine na sceni: kad neko izgovori reč genocid, svi zaćute; no, uvek nakratko… prekratko.

To i takvo ćutanje nad izgovorenom imenicom koja označava najtragičnije i najnemoralnije iskustvo evropske kulture, njen nacizam i njegov genocid izvršen nad Jevrejima i Romima, postaje vrsta scenske društvene igrice, koja se, s ironijskim otklonom, vickasto ponavlja i publici mami smeh. Oduvana je tako s te reči i njenog značenja, kao da je stara prašina, sva sila odgovornosti: odgovornosti umetničkog dela i umetnika.

Dobro su pripovedali priču, ali, kad je trebalo da se usude i da ostvare događaj same svoje predstave, glumci i rediteljka nisu se na to usudili. I to u državi koja ne priznaje genocid koji je počinio jedan njen nedavni režim. I to u društvu iz kojeg su, svojim javnim nastupima, genocid inspirisali najviđeniji njegovi akademici i duhovnici: genocid u Srebrenici.

Sadržaji koji se izvode na pozorišnim scenama u Srbiji uglavnom su trivijalni, svode se na intrige koje se ne tiču ključnih društvenih pitanja, a kad se i odabere sadržaj koji je društveno vrlo važan, onda ga režija lišava njegove kritičnosti i svodi na intrigu. O ovom obesmišljavanju problema koji sam dramski komad donosi, o tom kastriranju odgovornosti, brojni su primeri.

Jedan od onih vrhunskih dolazi iz Jugoslovenskog dramskog pozorišta, u kojem je, u režiji Aleksandra Popovskog, postavljen Šekspirov „Hamlet“, u kojem Hamlet nema nikakvih dilema, tako da smo na ključnu političku odluku u tom komadu, da se izvrši pravedno ubistvo onog koji je ubistvom uzurpirao državu, gledali kao na hir jednog ne baš uravnoteženog mladića.

Kako se lukavo i lukrativno pervertira odgovornost pozorišne umetnosti i glumačkog poziva, danas najtragičnije demonstrira Beogradsko dramsko pozorište, kojim upravlja, po partijskim zaslugama i javnoj podršci Aleksandru Vučiću, reditelj Jug Radivojević. Ono je postalo najagilnije, s najviše premijera, s čuvenim zvezdama srpskog, ali i hrvatskog i slovenačkog glumišta. Mnogo vike, puno novca, sjaj spektakla i vrisak pompe ni oko čega s predumišljajem!

Evo jednog primera, u režiji Ivice Buljana, upravnika Drame Hrvatskog narodnog kazališta u Zagrebu. Reč je o predstavi prema istoimenom romanu Vladimira Tabaševića „Tiho teče Misisipi“. To je jedna bezobalno razdešena, „rastočena“ dramska slika, nastala na „razvalinama romana“. Ona se napaja kolažnom likovnom umetnošću iz vremena pop-arta i to joj daje stilsko jedinstvo slici, unutar koje se likovi kreću i govore. Ali svaki pokušaj da se utvrdi jasno značenje, jasna pripadnost iskaza političkom kontekstu (kontekst je neizbežno političan), ovde je jalov.

Kakva je to strategija? Šta znači, na primer: „Perači bazena svih zemalja, ujedinite se!“ Je li to poklič jednog duhovitog pokolenja na pobunu, ili je to cinizam mlade elite jednog pokolenja, koja se baškari oko bazena, zadovoljna što ne mora da radi da bi imala, jer ima da ne mora da radi i sad se ruga prekarijatu svoje generacije? Kakva je to strategija u kojoj se reditelj predstave ne da identifikovati kao opredeljeno političko biće?
Smisao ovakvog pozorja mora se tražiti izvan znaka i označenog, u označitelju.

U predstavama Beogradskog dramskog pozorišta, bez obzira ko ih režira, Označitelj (Politika), pokreće konce na sceni (iza scenâ, izvan pozorišta); pozorište postaje jedna od njegovih antinomijskih hipostaza: tu se on nalazi u svojoj predrugojačenosti, prerušenosti (ne u drugosti!), da bi učvrstio svoju moć i uticaj u sferi kojoj je inače inkoherentan!

Šta je danas Beogradsko dramsko pozorište? BDP je danas pozorišni, konceptualni „Beograd na vodi“: najblistaviji (dakle, među brojnima) izlog vlasti Srpske napredne stranke i umetnosti Aleksandra Vučića, način da se kroz pozorište glumi „evropski lik Beograda“ – tako što će se u njegov dokoni rad upregnuti poznati dramski umetnici, od Radeta Šerbedžije, Milene Zupančič, Mirjane Karanović, Branke Katić, Sebastijana Horvata, Ozrena Grabarića, Ivice Buljana, Harisa Pašovića do Franka Kastorfa (premijera čijeg je tumačenja Danteove „Božanstvene komedije“ najavljena za decembar 2022), a da se ne zapitaju zašto svojim blistavim karijerama peru krvav veš jednog ubilačkog režima. To je strategija postistine, ona je apsolutno imoralna.

Današnja strategija postistine u srpskom pozorištu, istovetna je strategiji četnika u Drugom svetskom ratu. Oni su, kao zvanično antiokupacijski pokret, čekali da se svetske okolnosti promene, e da bi započeli borbu protiv okupatora, a dok se to ne desi, s njim sarađuju i ratuju protiv istinskih protivnika okupatora/režima, protiv antifašista.

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.