Muzički intermeco u Galeriji SANU

Reč o dopunjenoj postavci koju je Novi Sad u matičnom prostoru video prošle godine. Autor izložbe i dvojezičnog srpsko-engleskog kataloga je Jasmina Jakšić Subić, viši kustos Spomen-zbirke Pavla Beljanskog, a postavka u Galeriji SANU trajaće do 22. avgusta.

„Muzički intermeco“ spojio je duh građanskih salona, gramofonske ploče, kao jedan od kulturnih muzičkih fenomena 20. veka koji se i u ovom stoleću vraća u modu, kolekcionarsku strast Pavla Beljanskog neograničenu samo na likovne umetnosti.

Kako se čulo na konferenciji za novinare kojom je ova izložba najavljena u SANU, kolekcija gramofonskih ploča Pavla Beljanskog „svedoči kako o ukusu kolekcionara i njegovoj posvećenosti muzici, tako i o kretanjima u muzičkoj industriji u periodu između dva svetska rata“.

U njoj su sačuvana „različita dela čuvenih kompozitora iz doba baroka, bečke klasike, romantizma i sa početka 20. veka, a zastupljeni su i snimci izvođenja uživo“. Repertoar ove fonoteke obuhvata dela 32 kompozitora, a većina ploča snimljena je u prvoj polovini prošlog veka sa vrhunskim izvođačima.

„Poštujući želju da se u okviru muzeja posthumno formira Memorijal Pavla Beljanskog, naslednici Pavla Beljaskog 1966. poklonili su Spomen-zbirci izbor predmeta iz njegovog stana u Gospodar Jevremovoj ulici u Beogradu: nameštaj, slike starih majstora, portret Mladi diplomata, dokumente, znamenja, knjige, realije, privatnu prepisku. U spisku tada potpisanog Ugovora pod tačkom 38. navedene su i „sve gramofonske ploče“ iz salona. Ova po brojnosti, kada se sagledaju sve zbirke muzeja proistekle iz ovog poklona, nevelika kolekcija ploča, svedoči istovremeno o različitim aspektima njegovog života i definiše ga kao intelektualca, kosmopolitu sa istančanim ukusom, kolekcionara okrenutog ka intimnom doživljaju vrhunskih umetničkih ostvarenja. Reprezentativna izdanja klasične muzike iz njegove kolekcije sa 87 naslova ploča od šelaka kompanija „Kolumbija“, „Hiz masters vojs“, „Pate“, „Polidor“, uneta su u inventar Dokumentarnog fonda Spomen-zbirke, iz kog su izdvojene kao zasebna celina 2013. godine“, objašnjava Jasmina Jakšić Subić, u uvodnom delu Kataloga, u kome su i tekstovi Ire Prodanov i Milana Milojkovića sa novosadske Akademije umetnosti.

Jasmina Jakšić Subić napominje da je „naknadnom obradom kolekcije utvrđeno da obuhvata više od 90 snimaka različitih kompozicija, u nekoliko slučajeva na jednoj ploči po dve, za slušanje na brzinama od 78 i 80 obrtaja u minuti, koje su raspoređene u pripadajuće albume za gramofonske ploče ili omote“.

Ona napominje da među predmetima koji su Spome-zbirci poklonjeni 1966, nažalost, nije bio i gramofon koji bi, prema njenim rečima, „doprineo da slika atmosfere slušanja ploča u salonu Beljanskog bude celovitija“.

„Malo je poznato da je pasionirani kolekcionar dela likovne umetnosti Pavle Beljanski sakupljao i ploče najuvaženijih umetnika i orkestara svetskih metropola vremena u kojem je živeo. Kolekciju od oko 90 ploča Beljanski je svojeručno katalogizirao, zatim organizovao „soaree“ za koje je obezbeđivao detaljno kucane programe za svoje prijatelje i zvanice i puštao muziku sa tih zvučnih izdanja. Time je ‘modernizovao’ nekadašnju praksu 19. veka koju su istoričari nazvali „šubertijadama“, a koja je predstavljala užitak slušanja muzike u kamernoj atmosferi salona. Reč je o pločama koje su predstavljale uglavnom snimke „uživo“ izvođenja, čime je o Beljanski uzbudljivi muzički život svetskih metropola uneo u svoj dom , a iskustvo slušanja te muzike bilo je ravno prisutnosti u koncertnoj sali“, objašnjava Ira Prodanov.

Posebnu vrednost ovom kataloškom vodiču daje popis kolekcije sa detaljnim opisom i fotografija muzičkih izdanja, dok Milan Milojković ukazuje na značaj sagledavanja tehničkog i komercijalnog aspekta detalja vezanih za poreklo fonograma i njihove proizvođače kao „najznačajnijeg izvora informacija o ranoj fazi razvoja istorije diskografije i grafičkog dizajna koji je pratio muziku snimljenu na ploče od šelaka“.

„Izradu nosača zvuka u tom periodu je, između ostalog, obeležilo usavršavanje i postepeno prevazilaženje mehaničkog načina snimanja ploča, kao i usvajanje nove tehnologije na električni pogon. Mogu se pratiti i detalji u vezi sa tadašnjom praksom distribucije gramofonskih ploča i okvirnih putanja kojom su ploče Beljanskog dolazile u kolekciju iz prodavnica u Firenci, Parizu i Londonu. Posebno se ističu jugoslovenski distributeri, kao što su prodavnice Jevte M. Pavlovića u Beogradu, Alberta Brejera u Zagrebu i Antona Rasbergera u Ljubljani, iz kojih potiče značajan deo kolekcije, i koje imaju važno mesto u domaćoj istoriji diskografije. Kroz zbirku se mogu pratiti i tadašnji najznačajniji izdavači ploča sa umetničkom muzikom, uz osvrt na pojedinosti koje se odnose na ambalažu, reklamu i omote fonograma“, napomnje u katalogu Milan Milojković.

Čuveni izvođači

Autentične intepretacije na pločama u vlasništvu Pavla Beljanskog ostvarili su, između ostalih, pijanisti Alfred Korto, Frederik Lamon, Ignac Fridman, Vilhelm Bakhaus, Vilijam Merdok , Vladimir Horovic, violinisti Fric Krajzler, Žak Tibo, Albert Samons, violončelista Pablo Kazals… Od operskih glasova slušali su se basovi Fjodor Šaljapin i Enriko Spada, tenor Pjero Pauli, sopran Gabriela Besanconi…. Orkestarskim ansamblima Londona, Pariza, Njujorka i drugih svetskih muzičkih centara, na „uživo“ snimljenim pločama dirigovali su Toskanini, Stokovski, Stravinski, Albert Kouts, Bruno Valter, Sokolov, Frederik Stok, ser Henri Vud…

Od Velikog Gradišta do muzeja u Novom Sadu

Izložba u Galeriji SANU otvorena je sinoć tri dana nakon 129. rođendana Pavla Beljanskog (1892-1965). Rođen je u Velikom Gradištu, odrastao u Svilajncu, školovao se u Beogradu i Parizu, na Sorboni. Učesnik Prvog svetskog rata, kao pripadnik Đačkog bataljona prešao je preko Albanije, da bi 1916. sa Krfa bio poslat na školovanje u Francusku. Diplomatsku karijeru započetu 1919. u Štokholmu, nastavio je potom u Berlinu, Beču, Varšavi, Parizu i Rimu. Prvi put penzionisan je 1941, ali je u diplomatsku službu vraćen 1945, da bi 13 godina kasnije definitvno otišao u penziju. Bio je nosilac velikog broja domaćih i stranih odlikovanja. Posle drugog penzinsanja živeo je u Beogradu tragajući za trajnim rešenjem statusa svoje umetničke kolekcije, koju je darovao sprskom narodu preko Ugovora koji je 1957. sklopio sa tadašnjim čelnim ljudima AP Vojvodine, a na osnovu kog je 1961. u Novom Sadu otvorena Spomen-zbirka Pavla Beljanskog u posebnoj zgradi, čiji je projektant Ivo Kurtović, profesor Arhitektonskog fakulteta u Beogradu, poznat i kao autor nove zgrade Narodne bibliteke Srbije na Vračarskom platou.