Balkanalije

Dostići takav prosvetni i politički nivo kakav su Južni Sloveni dostigli u Jugoslaviji, a zatim tako strastveno učestvovati u njegovom uništavanju, sve do poslednjih akcija razvejavanja i najmanjeg pozitivnog sećanja na tu tvorevinu duha, monstruozno je. U nekadašnjoj zemlji samoupravnog socijalizma živelo je 23 miliona ljudi. Danas, na istom tom prostoru dekultiviše se preostalih 15 miliona. Samo taj podatak govori dovoljno o smislu balkanalija u kojima učestvujemo.

Tragovi jugoslovenske socijalističke civilizacije danas se nalaze isključivo u književnosti. Ona, naime, jedina traži svoju istinsku domovinu po pepelu, na zgarištu. Ako zanemarimo na trenutak književnost, kao simboličku sferu, ono jedino realno u čemu se ta domovina i danas stiče, jesu još kosti i trupla rasejanih našijenaca koje, po njihovoj smrti, njihova rodbina i prijatelji šalju ovamo da budu sahranjeni gde i pripadaju – u državi mrtvih.

Ono što jugoslovensku književnost danas odlikuje, tu novu književnost iz mrtve civilizacije, pre svega je njena dokumentarnost. Dokumentarna je i satirična proza Viktora Ivančića iz „Bilježnice Robija K.“, dokumentaran je i roman Ivice Đikića „Beara“, kao i roman Damira Ovčine „Kad sam bio hodža“, kao i svetska knjiga Daše Drndić „Sonnenschein“, kao i eseji Đorđa Matića „Tajne veze“, kao i romani „Kap veselja“ Selvedina Avdića“ i „Dok dugo gledaš u ponor“ Enesa Halilovića, te druge brojne valjane knjige, među kojima je i antiratni dnevnik Gorana Sarića „Lijepo gore klasici marksizma“ (prvo izdanje: Gariwo, Sarajevo, 2014; drugo izdanje: Mostart, Zemun, 2019).

Ovaj protivratni dnevnik vođen je u Konjicu za vreme rata. Konjic je tada pod odbranom oružanih snaga Armije BiH, koja je jedno vreme u sadejstvu sa Hrvatskim vijećem obrane, protiv Vojske Republike Srpske, a ubrzo potom u ratu i protiv Hrvatskog vijeća obrane.

Uz onaj već dobro znani tragični popis ubijanja nevinih civila, među kojima je puno dece, uz onaj već dobro opisivani momenat podlosti kod ljudi koji iz prethodnog uverenja prelaze u sasvim suprotno uverenje i to sa istim žarom, kao da ranije i nisu postojali, kao da ranije nisu umeli da budu razumni i moralni, Goran Sarić otkriva i jedan prečesto zanemarivani detalj u kojem se krije đavo odgovornosti za ove naše balkanalije, u kojima je uništena jedna vredna civilizacija.

„Duboko u sebi, većina ljudi ovdje se najbolje osjeća među pripadnicima svoje nacije. Hoće li me iko pravilno razumjeti ako ovdje, uz sav respekt prema religijama i nacijama, napišem: svog čopora? Nisu li Meštri, zapravo, to i željeli?!“ Ili, na drugom mestu: „Ovdje većina ljudi, i pored providnih ograda tipa: ‘Svi su oni isti’, ‘Ovo nije moj rat’, ili ‘U svakom žitu ima kukolja’, potajno navija za ‘svoje’.“

Promenila se, dakle, civilizacijska matrica i iz političke kategorije nacije jugoslovenstva, građani su pali u zamku etničke kategorije nacije, iz kosmopolitske civilizacije time nužno završivši u svojim palankama, provincijama i kasabama.

„Uskoro ćemo se čudom čuditi kad neko kraj nas prođe, a da nam ne opali zaušak!“, veli jedan od sagovornika ovog dnevnika, u koji, dakle, ulaze i iskazi drugih ljudi i citati iz lektire koju autor čita u podrumu kao skloništu od granatiranja, i snovi i pisma prijateljima i članovima porodice, kao i njihova pisma. Navedena rečenica žigoše stanje koje nas žigoše. Mir gradimo navikama iz rata. Zato je naš mir kabadahijski mir.

Političke elite profilisane tokom ratnih sukoba, etničkih čišćenja i masovnih ubijanja civila, svoje ophođenje nameću čitavom društvu, te se i danas balkanska politika vodi kao politika pregovora u kratkom zatišju, kao politika primirja između dva klanja. Elita diluje samo nekoliko tema koje građani i građanke konzumiraju od jutra do sutra, a mnoge reči do čijih smo značenja nekad držali kao do samog života, nestaju u ovom miru kao što su ljudi u najboljim svojim godinama nestajali u ratu. Balkanalije nisu završene.