U severoistočnom delu Šumadije, nekada prekrivene gustim listopadnim šumama, nalazi se predeo koji je po reci što tim krajem protiče dobio naziv Jasenica. Smederevska Palanka zauzima područje koje se, zbog blizine ušća ove reke u Veliku Moravu, naziva Donjom Jasenicom.
Čitavo područje obiluje prirodnim resursima, ali i kulturno-istorijskim blagom koje je nesumnjiv razvojni potencijal.
Moguće je, između ostalog, unaprediti klasični turizam, ali i namenski, za posebne.
Zahvaljujući prirodnim karakteristikama kraja i geografskom položaju Smederevska Palanka može da se pohvali dugom prošlošću, koja je ostala u pamćenju zahvaljujući nekim sačuvanim arheološkim i istorijskim lokalitetima i objektima i pronađenim artefaktima iz doba prvobitne ljudske zajednice.
U rimsko doba kroz Smederevsku Palanku je prolazio jedan ogranak druma Via militaris koji je spajao Rim i Konstantinopolj, a pod Turcima je opstao kao deo Carigradskog druma, glavne saobraćajnice Otomanskog carstva u ovom delu sveta. Kroz Opštinu prolazi i najstarija železnička saobraćajnica u Srbiji, deonica Beograd – Niš, više puta obnavljana od kako je 1884. ovom prugom kroz Palanku prošao prvi voz. U vreme obnove železničkog saobraćaja stara deonica može biti i spojnica Srbije sa drugim delovima Evrope, ali i važna kulturna i turistička atrakcija.
Naselje koje se nalazilo na mestu današnjeg grad, prvi put se pominje 1020. Godine kao Bela Crkva, u Povelji cara Vasilija Drugog, kojom se reguliše status Ohridske arhiepiskopije. Ime se zadržalo sve do kraja šesnaestog veka, kada postaje Palanka sa raznim varijantama – u dva navrata bez prideva, pa Velika, pa Hasan-pašina i na kraju posle posle Drugog svetskog rata postala je – Smederevska.
Poznata je i po izvorištima mineralne i termomineralne vode, još iz rimskog doba. Ipak, primarna delatnost je poljoprivreda, više od 82 odsto zemljišta je pod zasadima raznih kultura, a prednjače povrtarstvo, vinogradarstvo i voćarstvo, uz uzorno stočarstvo.
Industrija je u stagnaciji, posebno posle teške privatizacione sudbine nekadašnjeg giganta „Goše“, pa je i to razlog da se razvojna strana umeri ka korišćenju bogatog kulturnog nasleđa, tim pre što razvijena putna infrastruktura to dodatno omogućava.
VREDNA ZBIRKA
Da je kraj na kome se danas prostire opština Smederevska Palanka bio nastanjen još od najranijih vremena, svedoče ostaci neolitskih naselja, na preko 25 lokaliteta. Intenzivna arheološka istraživanja, započeta 1968. godine, otkrila su naseobine iz ranog, srednjeg i poznog neolita, uključujući oruđe, oružje i druge predmete koje su koristili ljudi ovog vremena.
Na lokalitetu Zmajevac i Majdan pronađeni su predmeti takozvane starčevačke kulture iz ranog neolita, od 5000. do 4500. godine pre nove ere, i to – oruđe i oružje od kremena, posuđe, kao i antropomorfne i zoomorfne figurine.
Posebno značajan predmet sa tih lokaliteta je antropomorfna figurina, trouglaste glave koja izrasta iz stubastog tela. Ta figurina, koja predstavlja boginju majku, korišćena je u ritualnoj praksi. Predmeti pronađeni na lokalitetima čuvaju se danas u Narodnom muzeju u Smederevskoj Palanci, čineći jedan segment njegove velike stalne postavke. Arheološku zbirku Muzeja čine inače četiri celine: zbirke praistorije, antike, srednjeg veka i numizmatike.
Prema navodima direktora muzeja Stevana Martinovića, kontinuirani dvadesetogodišnji rad na istraživanjima, uz saradnju domaćih i eminentnih stranih stručnjaka, doveo je do značajnog fonda od 7.000 predmeta. Koliko je to značajan doprinos, govori i činjenica da je svojevremeno Narodni muzej u Smederevskoj Palanci organizovao naučni skup.
ŽRTVENIK
Na lokalitetu Medvednjak pronađen celovit žrtvenik vinčanske kulture, pa je ovaj predmet izlagan, pored ostalog, u Britanskom muzeju u Londonu, u Nemačkoj i u Danskoj. U potonjim vremenima, u ovim krajevima nastanjivali su se Iliri i Tračani, a zatim Rimljani, o čemu svedoči, pre svega, ostaci rimskog novca, koji čine numizmatičku zbirku Narodnog muzeja u Palanci.
U sklopu muzeja postoji i etnološka zbirka koja je njegov deo od osnivanja. Prekretnicu u formiranju zbirke činila je izložba „Narodno stvaralaštvo“ autora Tomislava Živkovića. Najveći broj eksponata prikupila je i poklonila Mira Milošević, učiteljica iz Goloboka. Fond ove zbirke čini oko 1.000 predmeta seoske i gradske materijalne i nematerijalne kulture 19. i 20. veka, koji su rezultat pojedinačnih akvizicija i poklona Muzeju.
Etnološka zbirka spaja u sebi dve osnovne komponente koje se ogledaju u svakom predmetu – funkcionalnost povezanu sa lepotom oblikovanja. Podeljena je na sedam osnovnih celina, koje čine privreda, odevanje, kuća i pokućstvo, domaća radinost, muzički instrumenti, pisani i audio-video zapisi, društveni život i duhovna kultura.
Ona baštini dve forme kulturnog nasleđa: elemente materijalne (zbirke predmeta od drveta, metala, keramike, tekstila) i nematerijalne kulture (rezultati istraživačkog rada: fotografije, građa vezana za običaje (Progonica, Običaj darivanja o sahranama u Smederevskoj Palanci i okolini), narodni život, tradiciju i narodno stvaralaštvo). One se ne mogu posmatrati odvojeno i predstavljaju snažan podsticaj za shvatanje našeg lokalnog kontinuiteta i identiteta, sagledavanje naših korena, tumačenje i održavanje baštine i njeno integrisanje u savremen život i društveni razvoj.
GALERIJA
U Narodnom muzeju u Smederevskoj Palanci, od 1990. godine, postoji i Galerija moderne umetnosti. Delatnost Galerije se zasniva na prezentovanju umetničkih dela savremenih likovnih stvaralaca, kako sa domaće, tako i sa međunarodne likovne scene.
Za 28 godina postojanja, kroz Galeriju je prošlo preko 500 umetnika različitih profila, učesnika na više od 400 grupnih i samostalnih izložbi. Umetnički savet, koji čine istoričari umetnosti i priznati likovni stvaraoci, putem javnog konkursa vrši izbor učesnika u izlagačkom programu za svaku godinu, gde se vodi računa o zastupljenosti umetnika različitih profila, poetika i godišta. Tokom proteklih godina, nizale su se izložbe slika, grafika, crteža, fotografija, skulptura i instalacija. Galerija se može pohvaliti odnegovanom, stalnom publikom svih uzrasta, koja čini 10 do 15 procenata od ukupnog broja stanovnika Smederevske Palanke, čime se ne mogu pohvaliti mnoge galerije većih gradova Srbije.
Slikari i legati
U muzejskoj zbirci posetilac može uživati u delima velikih slikara kao što su: Uroš Predić, Paja Jovanović, Sava Šumanović, LJuba Ivanović, Beta Vukanović, Petar Lubarda, Milan Konjović, Jovan Bijeli. Zahvaljujući tim imenima u Narodnom muzeju je stvorena zbirka legata koja svedoči o srpskom slikarstvu poznog dvadesetog veka.
Brvnara, Koporin, Pokajnica…
Crkva brvnara Svetog Ilije u Smederevskoj Palanci podignuta je u periodu od 1827. do 1828. godine, zahvaljujući najpre sredstvima kneza Miloša Obrenovića. Ostatak je, jedna od retkih, iako ih je na ovom području bilo dosta. Do kraja XIX bila je u centru varoši, a kasnije je zbog izgradnje novog hrama u porti posvećenog Preobraženju Hristovom, crkva brvnara preneta na varoško groblje.
Crkva se ubraja u nepokretna kulturna dobra kao spomenik kulture od velikog značaja.
Po površini ovo je najveća sačuvana crkva brvnara bez trema u Srbiji.
Na ovom području su i bogati tragovi kasnije kulture, uključujući nekoliko značajnih verskih objekata. Na sedam kilometara jugoistočno od Palanke je zadužbina Stefana Lazarevića manastir Koporin, koji pripada moravskoj školi arhitekture. Među freskama je najznačajniji portret despota Stefana Lazarevića. Pretpostavlja se da je manastir Koporin podignut 1402. godine, posle Angorske bitke, razrušen je u prvim godinama turske vladavine, ali početkom XIX veka je obnovljen.
Namernik koji krene u Palanku svakako neće zaobići Pokajnicu, premda se čuvana crkva nalazi na teritoriji susedne Velike Plane. Crkva brvnara, spomenik je kulture od velikog značaja, datira iz 1818. godine, a podigao je Vujica Vulićević, knez smederevske nahije i vojskovođa. Posvećen je prenosu moštiju svetog Nikole. Pokajnica je sagrađena u blizini mesta gde je Vujica u boju ubio Karađorđa, svog kuma, pa se njeno ime povezuje sa činom pokajanja Vujice zbog tog svog postupka.
LIČNA KARTA
Smederevska Palanka, naselje na ušću Kubršnice u Jasenicu, najveće je mesto u Donjoj Jasenici, te ekonomski i kulturni centar, ne samo bliže, već i šire okoline. Na području Smederevske Palanke danas živi oko 55.000 stanovnika; zapažen porast broja stanovnika beleži se od 1895. godine, kada je na površini koju obuhvata Smederevska Palanka živelo blizu 35.000 ljudi.
Projekat „Kulturna baština Smederevske Palanke kao impuls razvoja“ sufinansira se sredstvima Opštine. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
