Posebna pažnja tokom 63. Međunarodnog beogradskog sajma knjiga biće posvećena godišnjici od prvog izlaska „Vukovog rječnika“, pre tačno dve stotine godina. Upravo pod tim nazivom, „200 godina Vukovog rječnika“, u saradnji sa „SANU“, u „Hali 2c“ biće organizovana izložba o Vukovom nemerljivom doprinosu srpskom jeziku.
Izložba je, međutim, samo jedan od događaja kojim je obeležen izlazak „Vukovog rječnika“. Među njima se izdvaja objavljivanje „Knjige o Vuku“ („Albatros plus“) Boška Suvajdžića, upravnika „Katedre za srpsku književnost sa južnoslovenskim književnostima“ na „Filološkom fakultetu“ u Beogradu, autora više naučnih monografija, antologija, studija, rasprava… ali i plodnog dramskog pisca i pesnika. „Knjiga o Vuku“ obuhvata, prema rečima autora, osnovne koordinate Vukovog dela iz perspektive savremenog čitaoca…
* Kako danas treba gledati na Vukovo delo?
– Govoriti o Vukovom delu danas znači govoriti ne samo o političkoj i duhovnoj klimi Vukova vremena, već progovoriti i o svakom onom vremenu u kome je dat obrazac kritičkog mišljenja pojedinca kao primer intelektualne vrline i građanske hrabrosti. Vukovom delu se mnogo toga može, s pravom ili ne, prigovoriti, ali je jedna stvar u njemu neosporna. To je „modernost“. Vuk je bio oslobođen provincijskog ugla gledanja i osećanja života. Bio je izrazito moderan stvaralac, vizionar, čovek koji je išao ispred svog vremena.
* Da li je stavljena tačka na dugo, reklo bi se, negovani rivalitet između Dositeja i Vuka?
– Um, to je mera kojom i Dositej i Vuk mere ljudske vrednosti i čovekova postignuća. I, ako čovek mora da, „po slabosti ljudskoj“, pravi kompromise u mnogim egzistencijalnim stvarima, oko suštinskih pitanja identiteta, jezika, književnosti i kulture nema pogodbe. Vuk i Dositej su dva pola jedne iste misli, jedne suštinske potrebe da se srpsko društvo modernizuje, i da se u središte nacionalne misli postavi prosvećeni pojedinac.
* Kažete da je prvo poglavlje naših pregovora sa Evropom otvorio Vuk Karadžić. Koliko se to danas ceni?
– Pre nepunih 30 godina, kada smo obeležavali dva veka Vuka, uz podršku Vlade Srbije, „SANU“, „Matice srpske“, „Beogradskog univerziteta“ i niza utemeljivača, godine 1987. osnovana je „Vukova zadužbina“. Danas, međutim, Vukova zadužbina jedva sastavlja kraj sa krajem. I pored izuzetnih programskih rezultata. Kao predsednik Upravnog odbora „Vukove zadužbine“, kao pisac „Knjige o Vuku“, kao vukovac, u krajnjoj liniji, moram da apelujem da se što snažnije podrže najvažnije nacionalne kulturne institucije i ustanove u ovom društvu.
„Vukova zadužbina“ objavila je kapitalne knjige sa izborom tekstova iz dela Vuka Karadžića i recepcije tog dela pod zajedničkim naslovom „Srpska usmena narodna baština“, na nemačkom, ruskom, engleskom i francuskom jeziku. Knjige su nastale iz potrebe da se na moderan i popularan način, utemeljen na naučnim principima, približi Vukovo delo i vukovska epoha savremenoj čitalačkoj publici u Evropi i svetu. Kad se pogledaju te knjige, ta Vukova korespondencija sa učenom Evropom, čini se da nikada nismo bili bolje zastupljeni u onome što se danas tako rado naziva evropskom agendom.
* U čemu se razlikuju prvo i drugo izdanje „Rječnika“?
– Prvo izdanje „Rječnika“ predstavlja temelj Vukove pravopisne i jezičke reforme, označava definitivan prelaz ka narodnom jeziku kao osnovici srpskog književnog jezika uz uvođenje fonološkog načela da svakom glasu odgovara jedno slovo i uz fonološki pravopis. Ako je prvo izdanje „Rječnika“ (1818) predstavljalo govorni fond i jezičko osećanje jednog čoveka, sa ograničenim fondom reči (26.270), u drugom izdanju (1852) Vuk je težio da sakupi zbirku u kojoj će biti zastupljena sveukupnost srpskog leksičkog fonda.
* Često citirate Mešu Selimovića iz njegove knjige „Za i protiv Vuka…“?
– Studija Meše Selimovića „Za i protiv Vuka…“ predstavlja jednu od najboljih knjiga o Vuku i njegovoj reformi u nas. Istovremeno, ona nije samo presek istorije dotadašnjih rasprava o Vuku Karadžiću već jedan tanani refleks genijalnog pisca sa izvanrednim zapažanjima o stvaralačkoj moći jezika koji nam je, u znatnoj meri i Vukovom zaslugom, danas na raspolaganju. Meša Selimović, međutim, s pravom pokazuje kako je uz ovu „vukovsku, narodnu i narodsku orijentaciju u jeziku“, postojala i druga, koju su predstavljali Gavril Stefanović Venclović, Sima Milutinović Sarajlija i Petar Petrović NJegoš.
* Odnos Vuka i NJegoša bio je ispunjen poštovanjem, ali i nesuglasicama. Oko čega?
– U Vukovom i NJegoševom odnosu bilo je i izvesnih međusobica, i „zasenčenja“. Pitanje pravopisa, recimo. Ali je nesumnjivo i to da je ovaj odnos jedan od najgospodstvenijih u srpskoj kulturi do danas. Ova dva velika čoveka poštovali su veličinu onoga drugoga, bez sujete i gordosti. Nije to odviše čest slučaj u istoriji srpske književnosti. Vuk će do kraja visoko ocenjivati NJegoševo pesničko umeće. Tako će u „Kovčežiću“ (1849), uz tužbalicu sestre Batrićeve, koju je uneo kao verodostojnu ilustraciju risanskih običaja naricanja za mrtvima, Vuk izreći vrlo visoku meru hvale NJegoševim stihovima iz „Gorskog vijenca“ i njegovom pesništvu u celini.
* Andrić smatra da o Vuku „kao piscu, o duhu, obliku i tehnici njegovog književnog izraza nije mnogo pisano“. U čemu vidite meru „vukovskog“ kod Andrića?
– U Vukovim poznatim rečima da će „tumarnuti kroz trnje makar na onu stranu sav poderan i krvav izašao“, Ivo Andrić u svojoj pristupnoj akademskoj besedi „O Vuku kao piscu“ 1946. nalazi potvrdu misli da su se u Vuku obreli „čovek od akcije i čovek od misli, rušilac i graditelj“. Bliskost sa vukovskom tradicijom Andrić kao pisac pre svega ostvaruje tehnikom svoga pripovedanja – stilskim prosedeom kojim ostvaruje iluziju o priči koja se sama pripoveda, i o nepostojećem, skrivenom, anonimnom naratoru, u skladu sa proklamovanim idealom vrhunskog savršenstva jednostavnog narodnog izraza.
* Kakav je danas odnos narodnog i književnog jezika u srpskoj književnosti?
– Pitanja negovanja jezika, kao i brige za lektorate srpskog jezika, književnosti i kulture, moraju biti rezultat strpljivog i kontinuiranog procesa. Negovanje i očuvanje jezika ne može biti nametnuto spoljašnjim dekretima i proglasima, ali može biti potpomognuto ozbiljnom jezičkom i kulturnom politikom. Briga o jeziku danas je umnogome „poverena“ medijima i tabloidima. To je globalna pojava i protiv nje se teško boriti. Ozbiljnim i hrabrim zalaganjem aktuelnog ministra kulture, Vladana Vukosavljevića, u javni diskurs sve snažnije prodire misao da je kultura nesumnjivo integrativni faktor društvenog identiteta.
* Protiv Vukove reforme bile su važne ličnosti iz književnosti i kulture s kraja 18. i u prvoj polovini 19. veka. Da li se srpska kultura ogrešila o njih?
– Stvari, a to Selimović ubedljivo pokazuje, nimalo nisu bile crno-bele, niti su Vukovi protivnici, a on daje tri karakteristična primera: Lukijana Mušickog, Milovana Vidakovića i Jovana Hadžića, bili nepismeni i neobrazovani ljudi. Mi jesmo površno posmatrali te ljude, u svetlu Vukove britke polemičke misli. Ti naši veliki, istinski veliki ljudi, u jednom času nisu razumeli zahteve nadolazećeg vremena kome je Vuk savršeno bio „naredan“.
* Šta danas znači „odbrana Vuka“?
– Za procenjivanje vrednosti određene kulture presudna je kategorija „trajanja“ kroz koju se data kultura jedino manifestuje kao vrednost ili nevrednost. Odnos prema tradiciji je ključan identifikacijski kod, lična karta određene kulture, koja je svrstava u ozbiljne nacionalne kulture u evropskim okvirima ili ne. Otuda odbrana Vuka nije nikakva odbrana vukovskog pravca, niti dogmatski normiranog narodnog jezika jer ni sam Vuk nije izgradio takav jezik. Odbrana Vuka može biti samo odbrana Vukovih ideja, ili pak osnovnih principa, kojih se imamo pridržavati, kako bismo bili moderan evropski narod.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
