Foto: J. Patarčić/DanasBesamim, parohet, rimonim, meil, tefilin, talit, samo su neki od predmeta koje Jevreji koriste u svakodnevnom životu, odnosno u kućnim obredima i u kolektivno organizovanom verskom životu u sinagogama, a koji su poznati pod jedinstvenim imenom judaika.
Iza ovog termina krije se čitavo bogatstvo kulturnog nasleđa jevrejskog naroda jer, kako objašnjava Barbara Panić, kustoskinja Jevrejskog istorijskog muzeja u Beogradu, pod pojmom judaika smatraju se i folklorni predmeti, dela likovne i primenjene umetnosti, molitvenici i bračni ugovori, koji kod Jevreja imaju posebnu važnost.
Zatim, stare knjige i rukopisi, novine i časopisi, povelje, medalje, diplome, numizmatika, odnosno sve ono što obeležava jevrejsku veru i kulturu.
“Ipak, po svojoj lepoti i zanimljivosti izdvajaju se predmeti koji se koriste u kući tokom proslave praznika, pre svega, tokom Šabata, kada se u petak uveče na najsvečaniji način molitvom nad šabatnim svećnjacima dočekuje ovaj najveći jevrejski praznik. Potom se u subotu uveče ispraća uz blagoslov nad mirisom koji se širi iz male posude koja se naziva besamim i koja je najčešće izrađena od metala u obliku malog tornja sa zastavicom na vrhu”, objašnjava Panić.
Jevrejska zajednica ima dugu tradiciju korišćenja judaika predmeta, a za njihovu izradu bili su zaduženi vrhunski umetnici i zanatlije, što im, pored upotrebne, daje i veliku umetničku vrednost.
Tako se po svojoj izuzetnoj umetničkoj izradi izdvajaju i sinagogalni predmeti, od kojih Panić kao primer navodi parohet, odnosno brokatne, svilene, somotske ili plišane zavese koje prekrivaju aron hakodeš, sveti orman u kojem se čuvaju svitci Tore kada nije u upotrebi.
“Ne zaostaju ni brojni metalni ukrasi i ukrasi od vezenih tkanina koji se stavljaju na svitak Tore kada se ona ne koristi, a koji i pored zaštitne funkcije ističu i svetost ovog najvažnijeg spisa judaizma”, dodaje Panić.
Takav je rimonim, odnosno ukras koji se postavlja na pritke Tore i uvek se izrađuje u paru, najčešće od srebra, mesinga i lima, dok je meil dekorativna četvrtasta ili trapezasta navlaka koja se stavlja preko umotanih svitaka Tore.
Tu je i Keter Tora, ukrasna kruna koja se postavlja na sam vrh Tore, odnosno na pritke o koje je umotan pergament.
Kruna je najznačajniji ukras za Toru, jer simbolizuje mudrost i svetost ovog spisa, a izrađuje se uglavnom od srebra i ukrašava s pozlatom i dragim kamenjem.
“Sve kulture su na neki način u osnovi iste, odnosno imamo predmete i ovo su zapravo neki predmeti koji se koriste u jevrejskom životu koji je vezan za veru. Ono što je interesantno, pošto Jevreji nemaju hram, sinagoge su samo mesta okupljanja radi molitve i učenja, proslave određenih datuma u jevrejskom kalendaru, ali žrtve se ne prinose, sve je zapravo svedeno na porodični nivo i zato su ovi predmeti takvi, koji su korišćeni od svih članova Jevrejske opštine. Dakle, Toru ne čita rabin, Toru čitaju svi članovi Jevrejske opštine i to su na neki način predmeti koji nas čine onima koji jesmo”, objašnjava Robert Kovač, koordinator kancelarije Jevrejske opštine Subotica.
Svi ovi predmeti mogu da se vide na izložbi “Judaika” u Gradskom muzeju Subotica, kojom je otvoren ovogodišnji Jesenji festival jevrejske kulture, a koji po osmi put organizuje Jevrejska opština Subotica u želji da predstavi jevrejsku kulturu, nasleđe i savremeno stvaralaštvo, te da raznovrsnim programima svedoči o prisustvu Jevreja u životu i radu u ovom gradu.
Pored ovih predmeta, na izložbi se mogu videti još i tefilin, odnosno molitveno remenje, kipa ili jarmulke koja predstavlja malu kapu, bez oboda, koju na vrhu glave tradicionalno nose muškarci, talit ili molitveni šal koji se ogrće preko dnevne odeće, šofar kao jedan od najstarijih duvačkih instrumenata na svetu i mnogi drugi predmeti iz zbirke Jevrejskog istorijskog muzeja Beograd i Jevrejske opštine Subotica.
Većina izloženih eksponata je iz 19. i počeka 20. veka sa prostora nekadašnje Austrougraske i centralne Srbije, ali ima i predmeta iz Istočne Evrope i Izraela.
Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
