Dekoracija Riječkog pozorišta čuvenog umetnika secesionizma

Slike su konzervisane i restaurisane pod vodstvom Hrvatskog restauratorskog zavoda u Rijeci i Zagrebu.

Nazvana po najpoznatijem umetniku, Gustavu Klimtu, izložba predstavlja devet slika nastalih u produkciji umetničkog ateljea Die Künstler-Compagnie (braća Gustav i Ernst Klimt i Franz Matsche), za potrebe novootvorenog riječkog pozorišta Teatro Comunale 1885. godine, koje su sve do 2018. bile deo dekoracije tavanice partera riječkog pozorišta.

Naime, po pozivu koji su ovim mladim umetnicima uputili arhitektonska firma Fellner i Hermer (Arhitekte Herman Gottlieb Helmer i Ferdinand Fellner bili su vlasnici projektnog biroa koji je izgradio pozorišnu zgradu u Rijeci, ali i 48 drugih pozorišnih zgrada u Austro-Ugarskoj i drugim državama Evrope.

U Hrvatskoj su izgradili osim u Rijeci pozorišta u Varaždinu (1873) i Zagrebu (1895)) i gradonačelnik grada Rijeke Giovanni de Ciotta, a prema preporuci njihovog profesora sa Bečke akademije Ferdinanda Laufbergera, tri umetnika su u periodu od 1883. do 1885. uradila programska dekorativna platna za svod novootvorenog riječkog pozorišta.

Slike su odmah po završetku, a pre transporta za Rijeku, bile izložene u Muzeju primenjene umetnosti u Beču i dobile su pozitivnu recepciju bečke kritike.

Restauracija slika tri austrijska umetnika i izložba bili su prilika da istoričari umetnosti pravilno identifikuju ikonografske kompozicije koje su izabrane za program ukrašavanja svoda riječkog pozorišta.

Ikonografski program tavanice podrazumevao je šest ovalnih slika smeštenih unutar štuko dekoracije kružne rozete, kao i tri slike iznad proscenijuma i svečanih loža. U kružnoj rozeti smeštene su tri ovalne slike Gustava Klimta (Marko Antonije i Kleopatra, Orfej i Euridika, kao alegorija poezije i Sveta Cecilija) i tri ovalne slike Franza Matscha (Alegorija LJubavne poezije, Alegorija plesa i Alegorija komične opere).

Kompozicija koju je potpisao dvadesetjednogodišnji Ernst Klimt koju su istoričari umetnosti imenovali kao Alegoriju pozorišne umetnosti, kao i Anđeo s trubom i Anđeo s korpom cveća bila je postavljena iznad pozornice, a dve sa Anđelima iznad počasnih loža. Znamo iz izvora da su tri umetnika za riječko pozorište oslikala i pozorišne zavese, ali o njima ne postoje podaci na izložbi.

O stogodišnjici smrti

Projekat umetničkog ateljea Die Künstler-Compagnie za riječko pozorište predstavljao je samo jedan u nizu projekata ove radionice mladih umetnika.

Pre ovoga oni su radili na dekoraciji pozorišnih zavesa i tavanica u Gradskom pozorištu u Reichenberg-u (1882), tavanicu u Hermesvilli, Beč, (Wien Lainz) (1883), a nakon Rijeke zajedno su radili u Karlsbadu (1887), tavanicu u Burgteatru u Beču (1888-1891), goblene i slike u dvorcu Peles u Rumuniji i impresivno oslikali ulaz u Muzej istorije umetnosti u Beču.

Zidne slike u Muzeju istorije umetnosti u Beču publika je mogla da vidi izbliza uz pomoć svečanih skela koje su postavljene 2018. godine u čast obeležavanja 100. godišnjice od smrti Gustava Klimta.

Nakon iznenadne smrti Ernsta Klimta 1892. godine (u njegovoj 28. godini) Franz Matsch i Gustav Klimt prekinuli su saradnju i Matsch se neće pridružiti udruženju Secesija koje će u Beču predvoditi Gustav Klimt.

Koncept izložbe Nepoznati Klimt – Ljubav, smrt, ekstaza Muzeja grada Rijeke, koji potpisuje Deborah Pustišek Antić, podrazumeva izlaganje radova dekoracijskih platna sa plafona riječkog pozorišta pomenuta tri umetnika u tri zasebne sobe.

U svakoj od soba izloženo je po tri rada jednog umetnika, koliko ih je i na svodu riječkog pozorišta. U središnjoj sobi izložena je Alegorija pozorišne umetnosti Ernsta Klimta, koja se svojim mestom iznad pozornice izdvaja i u programu ukrašavanja riječkog pozorišta.

Uz ovu potpisanu sliku izložene su i slike anđela za koje se pretpostavlja da je Ernst Klimt uradio prema predlošcima svoga brata Gustava Klimta. U dvema bočnim sobama izložene su po tri slike Gustava Klimta i Franza Matscha, koje pripadaju dekoraciji kružne tavanice.

Uz restaurisana platna, kojima je zamenjena pozadina, izložba uključuje dekorativnu video projekciju na tavanici ulaza u izložbeni prostor na drugom spratu Palače Šećera, interaktivnu prezentaciju Klimtovog crteža i video prezentaciju restauratorskih radova.

Erotizam i seksualnost

Slike rađene za riječko pozorište danas izložene u Palači Šećera svedoče o važnom segmentu delovanja slikarske radionice Die Künstler-Compagnie, individualnim talentima, akademskim veštinama slikanja i posebnim rukopisima trojice umetnika, koji su u trenutku kada nastaju ove slike ujednačeni po kvalitetu, ali od kojih će Gustav Klimt postati svetski poznati umetnik.

U trenutku od kada su dobili narudžbinu 1883. do njenog postavljanja 1885. godine Ernst Klimt je imao između 19 i 21. Gustav Klimt izmedju 21 i 23, a Franz Matsche izmedju 22 i 24 godine.

Zanimljivo je da je autorstvo slika dokumentovano i njihovim potpisima, što govori o njihovom ranom isticanju sopstvenih identiteta i subjektivizma. Dekoracija unutrašnjosti riječkog pozorišta dokument je o ranim delima umetnika i uvod je u Secesiju, sa izražavanjem emocionalnosti, erotizma i seksualnosti karakterističnim za teoriju fin de siècle.

Izložba u Rijeci predstavlja podsticaj za dalje istraživanje austrijske slikarske radionice Die Künstler-Compagnie, čija su se dela očuvala na teritoriji nekadašnje Austro-Ugarske, kao i sistematično istraživanje umetničkog opusa ne samo ranih radova Gustava Klimta već i Ernsta Klimta i Franza Matscha.

Poseban segment ka kome treba usmeriti pažnju u budućim istraživanjima jeste povezivanje i dovođenje u kontekst sa svim segmentima dekoracije enterijera pozorišta, kakve su na primer zavese, ne samo one za pozorište u Rijeci, nego i drugim mestima i pozorištima za koja su ovi umetnici radili.

Izložene slike predstavljaju važan period u razvojnom putu ova tri umetnika i komparativan materijal dekoracije koju su izradili za Burgtheater (Dvorski teatar) u Beču i Muzej istorije umetnosti u Beču.

Odluka uprave Muzeja grade Rijeke da se izložba održi u Palači Šećera, dobra je strana situacije izazvane koronom. Riječki posetioci su tako dobili mogućnost da uz izložbu slika Franza Matscha, Ernsta Klimta i Gustava Klimta za dekoraciju riječkog pozorišta pogledaju i stalnu postavku Muzeja grada Rijeke, koja je impresivna, kako po sadržaju izložene baštine, tako po dizajnu izložbe izvedenoj u tradiciji hrvatskog dizajna 20. i 21. veka.