Fantastika i stilske figure kao „tajna veza“

Dogodilo se to sa animiranom verzijom Domanovićevog Vođe, filmom Put Stevana Živkova, koji je te 1971. zvanično zabranjen da ostane nepoznat punih 20 godina.

Štaviše, kasnije skrajnute, tada su dozvolu od cenzora dobile i Makavejevljeve W.R. misterije organizma (glavni cenzor bio je Antonije Isaković), ali, iako u pomenutoj animaciji nije bilo nikakve druge subverzivnosti do ilustracije čuvenog teksta, autor je optužen da je uperio prst direktno u Josipa Broza.

Ovu istinitu priču ispričao je Srđan Radaković, profesor istorije animacije na Novosadskoj akademiji i reditelj, na programu Miks medija ovogodišnjeg Beogradskog sajma knjiga, ovaj put održanom pod nazivom Animacija i književnost. Drugi sagovornik Sanje Savić Milosavljević na ovu temu bio je animator i reditelj Miloš Tomić.

U Neoplanti su, podseća Radaković, od 1965. pa sve do 1971. nastajali politički angažovani filmovi, poput pomenutog filma Makavejeva ili filmova Želimira Žilnika, ali i animirani filmovi po originalnim scenarijima Borivoja Šajtinca, na teme protesta 1968, studentskih i demonstracija protiv Vijetnama, opasni, ali ne i zabranjivani.

Nakon pomenutog crtaća animirani filmovi u Neoplanti postaju više ilustrativni, „da ne uznemire vlast“, sa temama iz NOB i revolucije i bazirani na književnosti tog perioda.

Kao istoričar animiranog filma, Radaković je u sažetom izlaganju o odnosu književne i naracije animiranog filma, ukazao da su najpre eksploatisane bajke, da bi 1934. u tadašnjem SSSR prema Sviftu bio snimljen Novi Guliver koji je Sovjetima poslužio za ideološka razračunavanja jer su kapitalisti prikazani kao Liliputanci.

Posle Drugog svetskog rata na red dolazi i ozbiljna književnost – animiran je Švejk, Šekspirov San letnje noći, u Britaniji Životinjska farma koja je pak poslužila za obračun sa komunistima, scenarije za animirane filmove pišu Prever i Jonesko, koji čak daje i glas jednom junaku u filmu Gospodin T. T., uprizoruju se Dikens i Luis Kerol čija je Alisa verovatno najčešće animirani književni predložak.

Godine 1978. nastaje prva, animirana, verzija Gospodara prstenova, animira se i Kafkin Preobražaj, Faust… Ali, pošto je animacija redukcija jezika, jedno od rešenja kome autori animiranih filmova po literarnim predlošcima pribegavaju je of narator. Najzad, primetio je Radaković, nema direktne veze između filmskog i književnog jezika, te je adaptacija uvek neka vrsta destrukcije, ali ono gde animacija dobro prati jezik su stilske figure – tako je na primer animirani film Sizif čitav zapravo jedna sinegdoha.

On takođe smatra da je unikatni jezik animacije postignut u 20. veku, upravo sa razvijanjem sopstvene naracije zasnovane na osobenosti ove umetnosti, dok je novo doba sa 3D animacijom korak unazad jer je vraćanje, pre svega kod komercijalnih filmova, jednoj vrsti realističnosti, svojstvene igranom filmu.

Miloš Tomić upravo je iz svog autorskog iskustva objasnio težinu prebacivanja priče iz jednog u drugi mediji, rekavši da voli da čita, ali da njegov rad na animaciji opterećuje prekomplikovana i(li) već poznata priča.