Fenomen Beogradske škole stanovanja

Organizatori su Društvo arhitekata Beograda i Kulturni centar Beograda, a u fokusu ovogodišnjeg BINA programa je „Beogradska škola stanovanja“ kao važan deo arhitetonskog sećanja i nasleđa iz druge polovine 20. veka, koje ne zaostaje za svetskim dometima i iskustvima tog vremena kad je reč o stambenoj arhitekturi.

– BINA se ove godine realizuje kroz četiri programske celine, sa namerom da se kroz niz programskih formata – izložbi, predavanja, pratećih programa i tematskih šetnji, predstave kvalitetna ostvarenja koja su realizovana u oblasti arhitekture, sa posebnim osvrtom na Beograd i region, kao i na doprinos i domete koji su domaći arhitekti postigli u sferi savremenog stanovanja – najavila je danas Danica Jovović Prodanović, članica autorskog tima BINA-e na konferenciji za novinare u Dvorani KCB-a.

Program 16. BINA-e sutra će u Likovnoj galeriji KCB otvoriti akademik, profesor i arhitekta Milan Lojanica. U tom prostoru do 3. juna posetioce očekuje glavna postavka BINA-e „Beogradska škola stanovanja od kraja 1950. do sredine 1980 – Kompleksnost ideja“, čiji je autor Tanja Damljanović Konli.

Na izložbi su radile i Dragana Mecanov, Mia Stefanović, Tamara Nikolić i Nevena Ašković.

Kako se danas čulo, „Beogradska škola stanovanja“ se, zahvaljujući kreativnoj snazi profesora Arhitektonskog fakulteta u Beogradu i stručnjaka iz domaćih institucija specijalizovanih za stambenu arhitekturu, razvila od hladne korbizijevske strukture do novih ideja i strukturalizma i „domestifikacije“ stambenih naselja.

Tokom 16. BINA-e ovaj domaći fenomen biće analiziran kroz različite teme – od urbanističkih i saobraćajnih rešenja, stambenih sklopova i javnih prostora do zelenih površina, organizacije stana, konstruktivnih sklopova, materijalizacije, detalja… kroz prateće programe koji uključuju i TV i filmsku produkciju, kao i gostovanje stranih stručnjaka iz oblasti stanovanja.

Prema rečima Danice Jovović Prodanović, gostovaće film „Ono od čega su snovi napravljeni“, koji govori o onome što je često suština u arhitekturi, kao i tri televizijske emisije o iskustvima života i izgradnje na Novom Beogradu.

– Beogradska škola stanovanja u svom usponu od 1960. do 1980. dosegla je visok nivo projektovanja stambenih susedstava kao malo koja zemlja Evrope i sveta. Njeni protagonisti sticali su znanja kroz razmenu iskustava sa najprogresivnijim misliocima o stambenoj arhitekturi, od Velike Britanije i Francuske, do skandinavskih zemalja. Relevantnost njihovih ideja najbolje se pokazuje u činjenici da su sa malim kvadraturama stanova dostigli nesrazmerno visoke standarde stanovanja. Osim razmišljanja o partikularnim stambenim jedinicama, tretiranje susedstva kao zajednice sa kojom će se žitelji identifikovati potpomognuto je promišljanjem javnih sadržaja prema kojima će naselje gravitirati. Ovo su primeri dobre prakse koji bi mogli poslužiti kao podstrek za preispitivanje galopirajuće stambene izgradnje sa kojom se Beograd trenutno suočava i u kojoj je upotrebna vrednost stana meri zbirom kvadrature umesto kvalitetom stanovanja – ukazala je Tanja Damljanović Konli.

Kako je najavila, „kroz prikaz kompleksnosti ideja Beogradske škole stanovanja pratiće se geneza, tipološke i morfološke promene u razvoju misli o stanogradnji na primerima tri susedstva, kroz tri decenije a na nivou dve grupe analiza: urbanističko-arhitektonske i projektantskih razmera“.

U četvrtak uveče otvaranjem ovogodišnje BINA-e počeće život još tri izložbe – u Beo izlogu KCB-a priča o Naselju Cerak Vinogradi – kulturnom dobru Republike Srbije, Nagrada Piranezi u Galeriji Fakulteta likovnih umetnosti na drugom kraju Knez Mihailove ulice i onlajn postavka Nagrade i konkursi za 2020. i 2021. godinu.

Izložba o Naselju Cerak Vinogradi zapravo je vizuelni podsetnik svim nadležnima o potrebi da se ovaj zakonom zaštićeni urbanistički deo Beograda zaštiti i očuva.

Milenija Marušić, autorka postavke i jedna od projektanata ovog naselja, koje predstavlja jedan od projektantskih i graditeljskih vrhunaca proizašlih iz Beogradske škole stanovanja, objasnila je da se „ovaj podsetnik u Beo izlogu sastoji od materijala koji je pripreman pre dve godine okviru edicije ‘Trilogija 2019’, a koji se realizuje se u saradnji sa Institutom za arhitekturu i urbanizam Srbije“.

„Trilogiju“ čine reprint izdanja časopisa Arhitektura i urbanizam brojevi od 74 do 77, izložba „Cerak 40 godina posle“ i knjiga predavanja profesora i arhitekte Darka Marušića, još jednog od projektanata ovog naselja.

Predavanja su nastala tokom NATO bombadovanja SRJ 1999. za studente Arhitektonskog fakulteta kojima je „ratna“ nastava držana u podzemnom prolazu kod Vukovog spomenika u Beogradu.

Naselje Cerak Vinogradi jedino je zaštićeno naselje savremene arhitekture u ovom delu Evrope i jedno od tri pod zaštitom na Starom kontinentu.

Za kulturno dobro Republike Srbije zvanično je proglašeno 18. januara 2019, a iste godine u avgustu je izbrano je i za stalnu postavku Muzeja moderne umetnosti MoMA u Njujorku, gde je gostovalo u okviru izložbe „Betonska utopija – arhitektura Jugoslavije 1948-1980“. Iako ima status nacionalnog i internacionalnog kulturnog nasleđa, za dokument koji bi omogućio njegovu zaštitu i očuvanje, još se od jula 2019. niko od državnih institucija, od opštine do Vlade Srbije, nije proglasio nadležnim.

Naselje Cerak Vinogradi nastajalo je na krajnjoj periferiji Beograda – iznad desne obale Save. Reč je o naseljima Cerak 1 i Cerak 2 za 15.000 stanovnika u 3.650 stanova, na prostoru od 93 hektara.

Autorski tim Darko i Milenija Marušić sa Nedeljkom Borovnicom projekte je radio u Institutu za arhitekturu i urbanizam Srbije. Građenje započeto 1978. trajalo je 10 godina, uz stalno prisustvo projektanata na gradilištu.

Investitori za naselje Cerak 1 sa 42 stambena objekta bili su Komanda grada Beograda i Beogradska zajednica stanovanja, dok je Cerak 2 sa 25 stambenih zgrada investirala sama Komanda grada Beograda. Milenija Marušić ističe da je Cerak Vinogradi ne samo odraz fenomena beogradske stambene arhitekture u kojoj je stan bio „mikroprostor u kome se čovek rađa, odrasta, formira i živi“, već i prvo ekološko naselje u Beogradu koje predstavlja simbiozu prirodnog i izgrađenog prostora.

Realizacije, mladi autori, temišvarsko iskustvo

Na izložbi „Nagrada Piranezi“ biće prikazano 47 realizacija arhitekata i 33 studentska projekata iz deset država Srednje Evrope: Austrija, Hrvatska, BiH, Češka, Grčka, Mađarska, Italija, Slovačka, Slovenija, Srbija. Reč je o projektima realizovanim u poslednje dve godine. Za 29. april najavljeno je otvaranje postavke „Ponesi svoj projekat“, na kojoj će svoj rad u Skandinavskom paviljonu na Senjaku predstaviti mladi arhitektonskih timovi. Od 6. maja Kolektiv Arhitekata u Drinčićevoj ulici biće domaćin izložbe „Beta-Enough is enough“. Ovaj program posvećen je Bijenalu arhitekture u Temišvaru – Beta 2020, održanom od 25. septembra i 25. oktobra prošle godine, a čije je tema odgovornost za sadašnju i buduću izgrađenu i još neizgrađenu životnu sredinu.

Šetnje i izlet

Ovogodišnja BINA, čiji su pokrovitelji Sekretarijat za kulturu Grada Beograda, Ministarstvo kulture i informisanja, Inženjerska komora Srbije i brojni prijatelji manifestacije, ne odustje od BINA šetnji Beogradom i izletima van prestonice. Tokom 16. BINA-e najavljene su šetnje kroz Naselje Cerak Vinogradi, Novo groblje, Novi Beograd, zgrade Instituta IMS, Astronomske oprevatorije i Enegoprojekta, preko Terazija, Kosančićevog venca, levom savskom obalom kod Centra „Sava“ i Interkontinentala. Posebne šetnje posvećene su jevrejskom nasleđu i arhitetonskim delima žena arhitekata u Beogradu, dok je za BINA izlet ove godine izabrana secesija u Subotici.