Genije sa Kosančićevog venca

… u Galeriji SANU otvorena je izložba o životu i delu ovog „Genija sa Savske padine“, kako ga je nazivala predratna štampa. Ova postavka, kao retko koja izložba u ovoj kući, uhvatila je duh, vreme i ličnost akademika kome je posvećena, što svedoči već prvi korak u galerijskom prostoru sa kog puca pogled na ušće Save u Dunav, snimljen početkom 20. veka, uz razapete mreže, barku-čuvarku rečnog ulova, ribe i fotografije iz muzičkog života ovog naučnika koji je voleo pecanje koliko i diferencijalne jednačine, sa sve popisom repertoara koji je svirao s prijateljima u sastavu Suz.

Izložbom su obuhvaćeni njegovi lični predmeti – od odeće, cipela, lule, pribora za brijanje, kravata, plastrona i okovratnika, koji govore o muškim modnim trendovima Petrovićevog doba, do delova nameštaja, pasoša, kamere, rukopisa, dokumenata, hotelskih računa, drvenih lenjira, putnog kofera i violine na kojoj je slavni naučnik svirao. Tu su i zvanična dokumenta, ukazi, prepiske, fotografije, izdanja njegovih knjiga… Reč je o eksponatima iz Arhiva Matematičkog instituta SANU, Arhiva Srbije, Fondacije „Mihailo Petrović Alas“, beogradske osnovne škole koja nosi njegovo ime, Udruženja „Adligat“, Muzeja nauke i tehnike, Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“, kao i materijalima iz Jugoslovenske kinoteke, Udruženja Heraldički klub, privatnih zbirki…

Autori postavke su: Žarko Mijajlović, Marija Šegan Radonjić i Stevan Mićić u saradnji sa Majom Novaković. Urednici kataloga na kome je sarađivalo petnaestak autora su Dušan Otašević i Žarko Mijajlović. Izložba će trajati do 22. juna, tako da će obuhvatiti i 75. godišnjicu smrti ovog matematičara svetske klase.

Mihailo Petrović, poznat kao Mika Alas, na svet je došao na Đurđevdan 6. maja 1868. i sa njega otišao 8. juna 1943. na Kosančićevom vencu. Potiče iz svešteničke porodice. Školovao se u rodnom Beogradu – završio je Prvu beogradsku gimnaziju u generaciji sa Miloradom Mitrovićem, Jovanom Cvijićem, Jašom Prodanovićem, Pavlom Popovićem, o čemu je književnik Milovan Vitezović napisao kultni roman „Šešir profesora Koste Vujića“, pretočen najpre u film, a kasnije i u popularnu TV seriju. Potom studije na Prirodno-matematičkom odseku Filozofskog fakulteta u Beogradu, da bi dalje školovanje nastavio u Parizu. Na Sorboni je diplomirao matematičke i fizičke nauke, odbranio doktorsku disertaciju iz oblasti diferencijalnih jednačina. Kao najbolji student u generaciji dva puta bio je na prijemu kod predsednika Francuske.

Na Velikoj školi u Beogradu 1894. na profesorskom mestu za matematičku grupu predmeta nasledio je Dimitrija Nešića. Predavao je studentima sve do penzije 1938. godine. Pod njegovim mentorstvom na BU odbranjene su sve doktorske disertacije iz matematike od 1912. do Drugog svetskog rata. Zaslužan je i za osnivanje Matematičke gimnazije u Beogradu.

U 29. godini postao je dopisni, a u 31. godini redovni član Srpske kraljevske akademije, što nije smetalo njegovom članstvu i u više inostranih akademija nauka i matematičkih društava. Priča se da je vlast u dva navrata – 1927. i 1931, odbila jednoglasan predlog akademika da bude predsednik Akademije, zbog njegovog prijateljstva sa starijim bratom kralja Aleksandra Ujedinitelja – princem Đorđem Karađorđevićem, sa kojim je delio ribolovačku strast i čiji je bio privatni profesor. Počasni doktor BU postao je 1939, kad ga je i SPC odlikovala Ordenom Svetog Save.

Pored velikog broja naučnih radova – 14 monografija i oko 260 stručno-naučnih rasprava, koje je objavljivao po celom svetu, Mihailo Petrović imao je i veliki broj pronalazaka. U Francuskom zavodu za patente registrovao je pet originalnih praktičnih izuma, a spada i u pionire savremenog računarstva. Konstruisao je hidrointegrator – prvi analogni hidraulični računar, sa kojim je osvojio bronzanu medalju na Svetskoj izložbi u Parizu 1900. i počasnu diplomu matematičara Londona na izložbi 1907. godine.

I njegova alaska karijera bila je briljantna. Ribarski šegrt postao je 1882, šest godina kasnije ribarski kalfa, a 1895. položio je ispit za ribarskog majstora. Učestvovao je u donošenju prvog Zakona o slatkovodnom ribolovu na jezerima i rekama Srbije, posećivao međunarodne ribarske izložbe, a njegov rekordni ulov bio je som težak 120 kilograma. Bio je ne samo ljubitelj nego i dobar poznavalac ribarstva, zbog čega je učestvovao u zaključenju konvencije o ribolovu sa Rumunijom i u pregovorima o zaštiti ribolova na Savi, Dunavu i Drini sa Austrougarskom.

Violinu je naučio da svira još u gimnaziji i to samouk, mada neki tvrde da ga podučavao kafanski svirač Arsa Jovanović Škembonja. Muziku nije napustio ni u Parizu, a po povratku u Beograd osnovao je dvanaestočlani orkestar Suz koji je svirao po kafanama, ne samo u prestonici, nego po celoj Srbiji, a i u Bugarskoj. Pratio ga je glas sjajnog violiniste i zaljubljenika u gradsku narodnu muziku tog vremena. U katalogu izložbe u Galeriji SANU navodi se da je njegov repertoar obuhvatao više od 700 narodnih igara, više od 300 narodnih pesama i oko 90 melodija iz raznih krajeva Jugoslavije.

Manje je poznato da je bio pasionirani putnik – proputovao je sve evropske zemlje i obišao Severni i Južni pol. Pored putopisa: „Kroz polarnu oblast“, „U carstvu gusara“, „S okeanskim ribarima“ i „Po zabačenim ostrvima“, napisao je i „Roman jegulje“, knjigu „Đerdapski ribolovi u prošlosti i sadašnjosti“. Na njegov predlog Akademija je uvela praksu da svi članci koje objavljuje sadrže rezime na francuskom ili nemačkom jeziku, a uz Milutina Milankovića 1932. bio je jedan od osnivača beogradskog naučnog časopisa na stranim jezicima, koji je imao veliki ugled u svetu.

Oficir

Mihalo Petrović Alas učestvovao je u balkanskim ratovima i Prvom svetkom ratu kao oficir, a posle Velikog rata je bio rezervni oficir. NJegovi šifarski sistemi dugo su korišćeni u vojsci, sve do Drugog svetskog rata u koji je pozvan kao rezervni oficir. Nemci su ga zarobili u Sarajevu. Tri meseca proveo je u zarobljeništvu u Nirnbergu, iz kog je pušten zbog godina i bolesti na intervenciju princa Đorđa.

Majstor Mika

Prema navodima Petrovićevih savremenika, slavni matematičar nije voleo svečane prijeme, popularnost, nikad nije održao predavanje na radiju ni na Kolarcu, mada je po prirodi bio šaljivdžija i druželjubiv. Voleo je vino i bavio se vinogradarstvom, znao je da sprema riblje specijalitete, posebno riblju čorbu. Bavio se sakupljanjem starih i retkih narodnih pesama, izvornih narodnih dosetki i šala, kao i raznih smešnih objava u novinama. Bio je junak mnogih beogradskih legendi, a jedna od njih je da nikad nije naučio da pliva. Davio se, navodno, 11 puta, jedanput sa princem Đorđem, a plivanju ga je učio i Milutin Milanković. U Arhivu SANU sačuvana je Milankovićeva šaljiva pesmica: „Od svih naših naučnika najjači je majstor Mika…“

Kosančićev venac

Kuća iz 1910. na Kosančićevom vencu u kojoj je Mika Alas proveo gotovo ceo svoj život 1966. proglašena je za spomenik kulture. S njim u kući stanovala i njegova sestra Mara sa suprugom Živojinom Perićem, pravnikom, političarem i dopisnim akademikom. Kad je Mihailo Petrović preminuo, kovčeg s njegovim posmrtnim ostacima od te kuće do Saborne crkve na rukama su preneli beogradski alasi. Sahranjen je na beogradskom Novom groblju.

Prateći program

Izložbu u Galeriji SANU prate predavanja i okrugli stolovi. Posle predavanja Slobodana Vujoševića „Matematička fenomenologija Mihaila Petrovića“ 6. juna u Geleriji SANU, u istom prostoru 13. juna najavljen je Okrugli sto „Skice iz života i rada Mihaila Petrovića Alasa“, na kome bi trebalo da učestvuju: Vesna Todorčević, Milan Božić i Žarko Mijajlović. O „Uticaju Mihaila Petrovića Alasa na arheologiju“ 20. juna u Galeriji SANU govoriće Ivana Živaljević.

Diplomski rad i pisma dedi Novici

Na izložbi je prikazano jedno naučno otkriće: diplomski rad iz hemije Mihaila Petrovića Alasa. Ovaj dragoceni dokument, nedavno pronađen u Udruženju Adligat, menja poznatu sliku o velikom naučniku. Naime, do sada je bilo poznato da je Petrović diplomirao matematiku i fiziku (originali diplomskih radova su takođe pronađeni u Adligatu i predstavljeni na izložbi), ali Petrovićevo diplomiranje iz hemije predstavlja potpuno novo otkriće.

Iz bogatog fonda Adligata može se videti Petrovićev dijagram za daljinomer, prepis njegove krštenice potrebne za upis u Visoku redovnu školu (Ecole Normale Superieure) iz 1890. godine, kao i vizitkarta iz doba kada je bio državni pitomac oko 1890-1894. godine, ali i mapa Pariza koju je on lično, tokom studija, koristio. Posebno su dragocena pisma Mihaila Petrovića dedi Novici, koji ga je izdržavao i školovao, a koja počinju sa „poštovani deda“ i datiraju iz 1892. i 1893. godine.

Tu je i bogata arhiva dokumenata iz oblasti kriptografije, uključujući lične Petrovićeve rukopise o šifrovanju. U delu zaostavštine Mihaila Petrovića Alasa koja se nalazi u Adligatu mogu se pronaći još rukopisi Petrovićevih putopisa, pisma Josifa Pančića i Đorđa Karađorđevića, kao i doktorska disertacija Petrovićevog studenta Mladena Berića – prvi doktorat iz matematičkih nauča odbranjen na Beogradskom univerzitetu.