Haradinaj proglasio pravoslavnu crkvu Svetog Nikole u Novom Brdu za rimokatoličku katedralu

Do zaključenja ovog izdanja našeg lista Kancelarija za KiM i Republički zavod za zaštitu spomenika kulture nisu odgovorili na Danasova pitanja da li su upoznati sa Haradinajevim prisvajanjem srpske kulturne baštine na KiM i šta su preduzeli zbog ne samo verbalne izmene identiteta crkve u Novom Brdu, nego i radova koji se na terenu sprovode u delo.

Vesti o događajima na Novom Brdu stigle su preko lokalnog sveštenstva i istoričara Miloša Kovića, koji je o tome obavestio kolege i studente sa kojima je nedavno boravio na KiM, Eparhiju raško-prizrensku i javnost.

Prema nezvaničnim saznanjima našeg lista, vrednost nemačke pomoći prištinskim poduhvatima na Novom Brdu, gde se srednjovekovna pravoslavna crkva u 21. veku nasilno pretvara u trobrodni rimokatolički hram, iznosi nekoliko stotina hiljada evra. O Haradinajevoj prevari navodno je obavešten i nemački ambasador u Prištini Kristijan Helt, koji je, kako se priča, „obećao“ da se u Novom Brdu neće raditi ništa bez saglasnosti SPC.

– Crkva Svetog Nikole nastala je oko 1370. kao gradska katedrala grada Novog Brda, čiji je razvoj tada bio u usponu zahvaljujući njegovom rudniku srebra. Prvobitna arhitektura hrama bila je izuzetna i uklapala se u tokove srpske srednjovekovne sakralne arhitekture, zbog čega se pretpostavlja da je reč o vladarskoj zadužbini, pogotovo što u to vreme građani Novog Brda još nisu bili dovoljno ekonomski ojačali da bi mogli da sagrade takav hram. Oni su kasnije, u vreme despota Stefana Lazarevića, na istočnoj strani proširili prvu crkvu, čiji bi ktitori mogli da budu kralj Vukašin ili knez Lazar, što se vidi i po drugačijoj arhitekturi. Kasnije su Turci Crkvu Svetog Nikole pretvorili u džamiju – objašnjava za Danas arheolog Marko Popović, koautor studije „Crkva Svetog Nikole – Katedrala grada Novog Brda“ koju je 2018. objavio Republički zavod za zaštitu spomenika kulture.

Prema njegovim rečima, arheološkim istraživanjima izvedenim između 1957. i 1960. „potvrđeno je da je Sveti Nikola nesporno pravoslavna crkva, ali rezultati nisu publikovani, dok je partijski komitet u Prištini bio protiv nastavka radova“. Popović kaže da je u Novom Brdu postojala i rimokatolička kapela posvećena Svetom Nikoli, koja se nalazila u predgrađu, što je takođe potvrđeno i naučno razjašnjeno.

On napominje da su od 2015. na Novom Brdu izvođeni obimni arheološki radovi, za čini se nastavak očekuje odobrenje Uneska. Popović napominje da je dve godine pokušavao da „animira državu, Kancelariju za KiM i Zavod za zaštitu spomenika da se uključe i pomognu da se istraživanja nastave“.

– Ja nisam nikog kontaktirao zbog Haradinajeve izjave. Uradio sam ono što je bilo do mene – sa Igorom Bjelićem napisao sam knjigu koja nikog ne zanima, ni nadležne državne službe, ni struku, a ni medije. Republički zavod za zaštitu spomenika nije organizovao ni njeno predstavljanje. Očigledno da niko ni u državi ni u struci nije zainteresovan ni za to što sad u Novom Brdu prištinske vlasti falsifikuju interpretaciju našeg spomeničkog nasleđa – smatra Marko Popović.

Na sajtu Ministarstva kulture, omladine i sporta Vlade Kosova, čiji je koalicioni partner formalno i Srpska lista, iako je u bojkotu, za novobrdsku Crkvu Svetog Nikole piše da je reč o „objektu sa najvećim dimenzijama u Novom Brdu, za koji se smatra da je bio katolička katedrala, koja pripada rimskom stilu“.

Nekad i sad

Novo Brdo, na Velikoj planini kod Gnjilana, u srednjem veku bilo je jedan od od najvećih gradova i rudarskih sedišta u Jugoistočnoj Evropi. Sa svim naseljima imalo je 18 hiljada stanovnika i bilo tri puta veće od tadašnjeg Dubrovnika. U istorijskim izvorima prvi put se pominje 1319, da bi ubrzo novobrdsko srebro sa visokim sadržajem zlata postalo poznato širom Evrope. U vreme vladavine cara Dušana u Novom Brdu radila je i kovnica novca, na kome se u vreme kneza Lazara pojavilo i ime grada – „argentea monte nuovo“. Turci su posle pada Novog Brda pod njihovu vlast 1455. nastavili eksploataciju rudnika, ali je tada počelo propadanje grada, koji je zapusteo u 17. veku. Od 1999. i uvođenja protektorata UN na KiM naselju oko utvrđenja promenjeno je ime – nosi albanski naziv Artana. Na lokalitetu sada rade prištinske službe, gornja tvrđava je zatvorena za posetioce, a na njenom spoljnjem zidu vidna su oštećenja. U samom kompleksu je nekoliko improvizovanih „restorana“, a ispred ostataka pravoslavne Crkve Svetog Nikole kao posebno važni ograđeni su i obeleženi džamija Osman efendije iz 18. veka i „stara kuća“, čije je prizemlje sagrađeno početkom 20. veka, a prvi sprat neposredno posle Drugog svetskog rata.