Da li će „Jugoslavija“ postati mesto (arhitektonskog) zločina: „Sramota je da se taj hotel ne nalazi pod zaštitom države kao spomenik kulture“

Ovaj arhitektonski biser i jedan od simbola Beograda prodat je krajem marta ove godine na javnoj licitaciji „ćerki firmi“ Milenijum tima, za 3,17 milijardi dinara.

Na njegovom mestu predviđena je izgradnja luksuznog stambeno-poslovnog kompleksa u sklopu kojeg će biti i dve kule od po 155 metara.

Ako se taj scenario obistini, Hotel „Jugoslavija“ postaće mesto arhitektonskog zločina jer ga čeka rušenje zbog navodne nemogućnosti rekonstrukcije ovog objekta.

Zgrada nemerljivog kulturno-istorijskog značaja, a za mnoge i sentimentalnog, bila je spomenik kulture do 2011. godine. Prema rečima Aleksandra Đenića, odbornika u Skupštini gradske opštine Zemun, te godine odlučeno da ona to više ne bude sa objašnjenjem da je zgrada previše uništena u NATO bombardovanju da bi se mogla popraviti. Oduzimanje tog statusa, kaže naš sagovornik, „učinjeno je na jedan perfidan način, jer se već tada zgrada nalazila u rukama privatnog investitora i godinama je pripreman teren za ovo što imamo danas“.

– Sramota je da se Hotel „Jugoslavija“ ne nalazi pod zaštitom države kao spomenik kulture. No, ovaj primer nam pokazuje da današnja gradska vlast, kao i sve one koje su dovele Hotel „Jugoslavija“ u današnje stanje, štite samo interese privatnih investitora, a ne naroda – konstatuje Đenić.

Izgrađen da bude jedan od najluksuznijih hotela u bivšoj „Jugi“ i među pet najvećih i najlepših u Evropi, Hotel „Jugoslavija“ ugostio je brojne istorijski ličnosti, od državnika, preko muzičkih zvezda pa čak i astronaute Nila Armstronga i Baza Oldrina, britansku kraljicu Elizabetu, Ričarda Niksona, DŽimija Kartera, Muamera el Gadafija, Elizabet Tejlor, Ričarda Bartona, Moniku Viti, Tinu Tarner…

Scenografski je odigrao ulogu mesta dešavanja radnje mnogih filmova, pa su recimo scene iz filma „Tri dana za ubistvo“, sa Kevinom Kostnerom u glavnoj ulozi, snimane u ovom hotelu. Dokumentarni film „Hotel Jugoslavija“ Nikole Venjijera, koji je evropsku premijeru imao na Berlinskom filmskom festivalu, a kod nas prikazan na Festivalu dokumentarnog filma Beldoks, inspirisan je ovom građevinom. Vredna pomena je i izložba „Hotel Jugoslavija“ umetnika Mladena Bizumića, predstavljena u Salonu Muzeja savremene umetnosti, a čiji je kustos naš sagovornik Branislav Dimitrijević. Umetnik Mladen Bizumić je istraživanje za izložbu pretvorio u film.

Hotel kao deo kulturne scene

Iz ugla pop kulture, u Hotelu „Jugoslavija“ je do nedavno stvarala i aktuelna scena, jer su do skora u jednom njegovom delu muzičari imali prostore za snimanje i probe. Najpoznatiji primer imenovanja ovog hotela u muzici jeste duet Maje Cvetković i grupe E-play sa Bajagom, pesma „Hotel Jugoslavija“, koja je dobila ime po mestu na kome je nastala.

Dimitrije Vojnov, dramaturg, scenarista, glumac i filmski kritičar otkriva nam koje je najznačajnije kinematografsko ostvarenje iz bivše Jugoslavije snimano u ovom hotelu.

– Mnogi filmovi su snimani u Hotelu „Jugoslavija“ međutim, samo jedan među njima je istinski važan za razumevanje istorijske pa i kulturalne uloge tog hotela – to je „Mlad i zdrav kao ruža“ Jovana Jovanovića, u kome pobunjena grupa mladih ljudi praktično zaposeda i usput delimično demolira Hotel „Jugoslavija“. Simbolika tih scena je izuzetno moćna jer imamo grupu mladih koja zaposeda spomenik moći vladajuće elite, njenog imidža prema svetu i njenog konzumerizma koji tada već počinje da razjeda naglo potrošeni socijalizam u SFRJ. Same scene izgledaju moćno, produkciono gotovo nesvakidašnje i bilo bi zanimljivo postaviti pitanje da li su ljudi iz hotela uopšte znali koliko će daleko u ovoj sceni otići autori filma u čisto logističkom pogledu, a u idejnom da i ne govorimo – konstatuje Vojnov.

Govoreći o kulturno-istorijskom značaju ovog hotela Branislav Dimitrijević ističe da je Hotel „Jugoslavija“ bio najveći hotel u SFRJ sa preko 600 soba i apartmana, restoranima sa preko 800 mesta, i drugim sadržajima na sedam spratova glavne zgrade i u pratećim objektima. Iako su ga, kao jednog od tri glavna javna objekta novog glavnog grada, projektovali još 1947. zagrebački arhitekti Kauzlarić, Horvat i Ostrogović, tek je izmenjeno rešenje Lavoslava Horvata počelo da se gradi početkom šezdesetih da bi hotel bio konačno otvoren 1969.

– Arhitektura ovog hotela predstavlja izuzetno reprezentativan primer beskompromisne primene modernističkog arhitektonskog programa i danas je međunarodno prepoznat izraz ideoloških i estetskih ambicija koje su stajale iza čitavog projekta izgradnje socijalističke Jugoslavije i specifično Novog Beograda kao administrativnog centra – pojašnjava Dimitrijević.

On podseća da je hotel projektovan tako da bi se u svom stilu i proporcijama idealno uklopio u urbanistički plan Novog Beograda, s posebnom pažnjom prema ideji otvorenog priobalja koje ne sme biti pretrpano građevinama, a te građevine ne smeju da budu predimenzionirane.

– Posebnu vrednost predstavlja i enterijer, neka vrsta totalnog dizajna zasnovanog na modularnim principima – što se vidi u svim detaljima, od gelendera do bravarije, od lampi do fotelja. Ovaj sistem omogućava neiscrpnu varijaciju modularnih elemenata i povezivanje eksterijera i enterijera, ideju unikatnosti kroz serijalnost. Kao što i inače postoji veliko interesovanje stručnjaka za arhitekturu jugoslovenskog socijalističkog modernizma, tako je i u slučaju ovog reprezentativnog objekta – konstatuje Dimitrijević.

Upitan da li postoji način da se spreči rušenje, a da hotel u isto vreme dobije i funkcionalnu ulogu u društvu, Dimitrijević konstatuje da „u vreme neoliberalnog autoritarizma, kako možemo najbolje nazvati sistem u kom živimo, svaki argument koji se tiče očuvanja kulturne baštine biva zanemaran od strane vulgarnih investitorskih interesa“.

– U ovom slučaju stvar je još komplikovanija jer je još 2011. godine (nb: pod prethodnom gradskom upravom) ukinut status „prethodne zaštite“ koji utvrđuju ustanove zaštite kulturnih dobara. Taj status niti je obnovljen niti je vlada donela odluku o trajnoj zaštiti. Ostaje još pitanje detaljnog regulacionog plana koji sad vlast mora da menja da bi se ispunile bahate namere investitora. Građani i neke političke partije, poput Zeleno-levog fronta, stalno ukazuju na ovo pitanje i pokušavaju da izvrše pritisak da se regulacioni plan ne izmeni i da se objekat sačuva u originalnom izgledu bez obzira ko je trenutni vlasnik – ističe Dimitrijević. No, on dodaje i to da, kao što znamo, za jednu vlast koja je ogrezla u ratnim zločinima i svekolikom kriminalu, ovakvi protesti nailaze samo na besramno ignorisanje.

U tom kontekstu, Dimitrijević podvlači da je slučaj odbrane Hotela „Jugoslavija“ još složeniji od slučajeva Generalštaba ili Stare šećerane koji još uvek, bar na papiru, uživaju statuse zaštićenih objekata i područja.

– Konačno, ja ovakav odnos prema baštini iz perioda socijalizma tumačim kao temeljno brisanje sećanja na ovaj emancipatorski i razvojni period u našoj istoriji kako bi se nastavilo ispiranje mozga građana i maskirao neoliberalno-autoritarni užas u kom živimo – zaključuje Branislav Dimitrijević.

Aleksandar Đenić je nedavno na jednom od organizovanih protesta protiv planiranog rušenja Hotela „Jugoslavija“ obelodanio da je rušenje hotela protivzakonito. Naime, prema sadašnjem urbanističkom planu, privatni investitor nema dozvole za rušenje zdanja hotela i izgradnju stambeno-poslovnog objekta, sve dok ne bude donet novi urbanistički plan za to područje, pa i za samu zgradu. Đenić ukazuje da Hotel „Jugoslavija“ predstavlja arhitektonski pejzaž, zajedno sa Muzejom savremene umetnosti, zgradom Centralnog komiteta – sada šoping centra Ušće, i zgradom SIV-a – danas Palatom Srbija. On je takođe građen u kontekstu obližnjih blokova tokom socijalističke izgradnje.

– Tada je država gradila stanove i objekte za potrebe naroda, sa dosta zelenila, sa širokim bulevarima, a ne kao što je to danas slučaj sa privatnim investitorima koji žele da unište arhitektonski ambijent, svaku zelenu površinu, praveći nefunkcionalan grad, vodeći se isključivo interesima profita – ukazuje Đenić.

Hotel Jugoslavija, simbol jednog vremena

Prema njegovim rečima, Hotel „Jugoslavija“ predstavlja simbol jednog vremena i ambijentalnu celinu, te je zbog toga bio pod zaštitom države. Đenić podseća da se u hotelu nalazi čuveni luster sa svarovski kristalima koji je ušao u Ginisovu knjigu rekorda, kao i vodeni cvet Aleksandra Zarina koji takođe predstavlja kulturno dobro.

– Da sadašnji investitor i većina u skupštini grada ne želi da čuje ime stručnjaka govori i činjenica da je i dekan arhitektonskog fakulteta istakao da se protivi rušenju Hotela „Jugoslavija“. Takođe za ovaj hotel su identitetski vezni ne samo Zemunci i Novobeograđani, već generalno Beograđani, jer su u ovom hotelu organizovana brojna maturska druženja, svadbe, susreti generacija i drugi događaji. Takođe, ovaj hotel je bio i žrtva zločinačke NATO agresije. Simptomatično je da sadašnja vlast, koja za sebe tvrdi da je patriotska, želi da izbriše iz kolektivnog sećanja zgrade poput Hotela „Jugoslavija“ i zgrade Generalštaba koje su bile žrtve NATO bombi – zapaža Đenić.

On takođe ističe da su mnoge istorijske ličnosti koje su obeležile 20. vek bile gosti ovog hotela. Uzevši u obzir sve istaknuto Đenić zaključuje da „Hotel Jugoslavija predstavlja simbol našega grada i njegovo rušenje bi značilo skrnavljenje i arhitektonski zločin“.

Za potrebe ovog teksta fotografije je iz svoje arhive dostavio Muzej Jugoslavije.