Ideastezija grada: poput poljupca i zvuka

Podgrađe je moguće videti, u njegovom trenutnom stanju, situaciji i kontekstu, kao paradigmu grada u mikrosociološkoj razmeri, tj. kao izraz stanja i situacije kulture u kontekstu preotete tranzicije gde je društvo u celini isporučeno monohromiji ekonomskog i kulturnog odumiranja na podlozi građanske anomije. Kao lokacija festivala, međutim, Podgrađe postaje paradigma kreativnog grada, koncepta revitalizacije urbane sredine kroz program kulturnog razvoja, odnosno kroz stratešku upotrebu arhitekture u kreiranju i promociji identiteta mesta. U tom smislu, Podgrađe je i mesto-događaj gde se znakovito i neposredno suočavaju različite vizije, strategije i interesi kulturnog i ekonomskog definisanja javnog prostora grada.

Moje razmišljanje ipak ostaje sasvim uopštenog tipa i izvan rasprave o ideološkom kontekstu pitanja kulturne proizvodnje i dekulturizacije. Naravno, ne iz razloga što se terminima u kojima se obraćam problem kulture prevazilazi, nego što se, terminom ideastezije koji predlažem, problemu tek prilazi – na način za koji verujem da ipak može donekle doprineti orijentaciji našeg razmišljanja o pitanju sinteze ličnog i javnog života, ukazivanjem na strukturu te sinteze, pre nego što ih (lični i javni život), uvek pre skloni ideološkim kontrapozicijama u stanovištima (odlučna kritika ili odlučna apologija), različitim analizama i objašnjenjima desintetizujemo u premise teorije.

Ideastezija grada je značenjski-emocionalna infrastruktura urbaniteta. Grad (gradsku oblast, ulicu, trg) je tako moguće opisati u terminima impregnacije egzistencijalnog prostora osećanjima i značenjem, kao tamo gde se smisao i osećaji na specifičan način uzajamno konstituišu, gde su ideje naročito prožete emocijama, gde koncepte doživljavamo, i istovremeno, doživljaje konceptualizujemo. U tom smislu, mi stanujemo unutar ideastezijski građene i organizovane sredine, privučeni (ili zadržani) stanjem-osećanjem, tj. silom lociranog smisla, i krećemo se upravljani tim silama.

U tom smislu bismo najpretežniji aspekt pitanja urbane kulture – podruštvljenje samog pitanja – mogli preformulisati u pitanje podruštvljenja prostora kroz refleksiju o prostoru kao prostoru svesti. Prostor je medij svesti; arhitektura je procedura svesti. Problemsko pitanje projekta urbane kulture je koliko javni prostor obezbeđuje procedure za slobodno (oslobađajuće) formiranje i razvoj svesti društva. Već i etimološko ishodište svesti označava društvenu interakciju saznanja: svest je društvena svest, zajedničko znanje, znanje koje se deli sa drugim (syn-eidesis, gr; con-sciens, lat; con-science, eng; s(a)-vest, slov). U tom smislu, analogno kompleksu individualne i socijalne psihologije, refleksija o ličnom i javnom prostoru je, istovremeno, samorefleksija: svest o svesti kao do srži strukturisanoj procedurama lociranih društvenih interakcija.

U tom kontekstu, upravo ideasteziju grada možemo razumeti kao supstancu kulturne aglomeracije, i stanje urbane celine kao sindrom uzajamnosti materijalnog i programskog stanja i situacije čoveka i prostora. Iznemoglost i beda arhitekture, ili njena istrajna vrednost, su uvek uzajamno materijalne i programske prirode, odnosno, uvek u strukturnoj ideastezijskoj korelaciji sa čovekom. Prostori otuđenja su prostori gde su lični i javni život desintetizovani, i kao takvi hipostazirani u oblicima regresirane svesti. Politički dogmatizovani prostori -+ praznina i monosemija (ideološki apsolutizam) javnog prostora trga koji treba da izobliči svaku figuru izvan sistema, i, sa druge strane, gluva soba privatnosti locirana u stvari u temelju sistema – gde se ljudski glasovi ne prostiru – su psihički neizdrživi prostori. Ekonomski i kulturno utilitarizovani prostori su prostori regresije svesti i suspenzije novih, alternativnih egzegeza.

Kulturu stanovanja bismo tada mogli shvatiti kao svesno-aktivno boravljenje unutar ideastezijske strukture urbanog okruženja, a umetnost i politiku stanovanja kao program intervencije unutar te strukture u smislu dekonstrukcije kodiranog pripadanja i rekonfiguracije ovog ovde. U tom smislu je moguće izvesti, na principu uzajamnog odnosa materijalnosti i programskog koncepta arhitekture čiji izraz upravo u tom dvojakom svojstvu i doživljavamo, ideastezijsku formulu kulturne akcije u sferi kulture stanovanja: menjati doživljaj mesta rekonfiguracijom programa prostora, i menjati smisao mesta njegovom prostornom rekonfiguracijom.

Arhitektonski izraz kroz ambijentalnu stimulaciju omogućuje događaj rastvaranja i mešanja supstanci čulnosti i značenja, tj. materije i teorije, kao u poljupcu (Silvije Lavin) koji istovremeno znači i pobuđuje. Upravo kroz materijalnu i programsku poroznost, arhitektura (treba da) otvara prostor za događaj konverzacije koji nas (poput poljupca ili zvuka) posvećuje u drugačiju stvarnost, drugde-stvarnost lociranu ovde. To drugde-ovde je smisao arhitekture, koji ona ne ostvaruje sama iz sebe, nego koji sadrži kao potencijal svoje ambijentalnosti, a koji se ostvaruje samo kroz događaj koji znači i pobuđuje, a čije značenje i osećaj arhitektura sobom produžava, poput zvuka koji vibrira prostorom i kojim prostor vibrira. Ambijent je kvalitativna dimenzija prostora u smislu njegovog apsorpcionog/emisionog svojstva u odnosu na lociran događaj (Anica Ilijin), gde je, u idealnom (tj. željenom) slučaju, koeficijent apsorpcije smisla događaja u prostoru jednak koeficijentu refleksije tog smisla, odnosno, reprezentaciji ideje samim prostorom.

Isti princip odnosa stanja materije i stanja svesti definiše projekat kulture: događaj kulture (treba da) reorganizuje prostor u cilju proizvođenja produženog trajanja kulture kao trajnog ambijenta čovekovog egzistencijalnog prostora. Drugim rečima, ambijent je ideastezijsko polje prostora. Kulturno-politički proces urbane rekonfiguracije podrazumeva delovanje unutar ideastezijskog polja grada u smislu kritičke refleksije lociranog smisla de/kon/strukcijom ideastezijskih eflektorskih površina koje definišu procedure svesti i kulturnu reverberaciju prostora.

Umeće artikulacije kulturne reverberacije (intervencijom uzajamne reorganizacije prostora događaja i događaja u prostoru) podrazumeva umeće alhemijske (društveno-simboličke) sinteze ličnog i javnog života, odnosno, eksperimentalno poznavanje poroznosti građevinskih materijala i teorije arhitekture (arhitektonsku gnozu o kojoj je govorio Bogdan Bogdanović). Bez takve aktivne inicijatičke uloge kulture, koja zahteva iskustvo razlike i napuštanje prethodnog stanja, ljudska egzistencija ostaje zatvorena unutar ideastezijskih uslova definisanih materijalnom i simboličkom neporoznošću (konfiguracija palanke; konfiguracija neoliberalnog tržišta) gde život postaje psihički dalje neizdrživ, osim ako se odustane od psihičkog života uopšte. U tom smislu, akcija kulture predstavlja postupak projekcije (posipanja) pigmenata polisemije i polidoksije po značenjski-emocionalnom prostoru grada – postupak kojim se, poput alhemijske projekcije koja rezultuje transmutacijom materije, egzistencijalni prostor grada, u težnji za ambijentom neugrožene polisemije (B. Bogdanović), transformiše i unapređuje u ambijentalni prostor gde je koeficijent apsorpcije slobode događaja u prostoru jednak koeficijentu refleksije slobode za događaj. Koliko se slobodno i daleko kulturnim prostorom prostiru poljubac dve žene, zvuk orgulja ili gonga, ili melodije ezana, toliko je uopšte moguće da život ovde bude.

Autor je umetnik

Novi "život" baroknog bisera

Festival uličnih svirača, nakon 15 godina uspešno organizovanog festivala u centru Novog Sada, odlučio je da se vrati izvornom obliku ulične umetnosti, ali i da se premesti u Podgrađe Petrovaradinske tvrđave i time oživi barokni biser – Gradić. Organizacija Inboxkoja organizuje festival, pored samog trodnevnog ovogodišnjeg izdanja zakazanog u prva tri dana septembra, uradila je i niz programa i projekata u cilju revitalizacije Gradića. Pored kratkih filmova autora Filipa Grujića, iz kojih publika saznaje o istinskom životu u ovom delu Petrovaradina, naručeno je i nekoliko tekstova od vrhunskih stručnjaka u pojedinim oblastima. Tekst umetnika Borislava Prodanovića koji objavljujemo jedan je u nizu, a iz njega ćemo otkriti zašto upravo Podgrađe postaje paradigma kreativnog grada, koncepta revitalizacije urbane sredine kroz program kulturnog razvoja, odnosno kroz stratešku upotrebu arhitekture u kreiranju i promociji identiteta mesta.