Inspirativno delo koje roni u ponorima ljudske duše

Izložba likovnih radova grčke slikarske grupe Ohra, u kojoj ovom grčkom umetničkom krugu nacionalno ne pripada samo njen počasni član srpski episkop zapadnoamerički Maksim (Vasiljević), gostuje u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković“ pod nazivom „Slike iz podzemlja: likovi Dostojevskog“. NJeno sledeće odredište trebalo bi da bude Republika Srpska.

– Svaka od ovih izložbi imala je i lični karakter i menjala je naziv shodno različitim sredinama u kojima je dočekivana. Grci su izabrali naslov po jednom od radova „San smešnog čoveka”, Amerikanci su želeli da promovišu piščevu misao „Lepota će spasti svet”, a Srbi su se opredelili za „Slike iz podzemlja” – kaže za Danas vladika Maksim, čiji radovi, akrili na platnu, čine gotovo polovinu beogradske postavke.

On je i pokretač ideje o izložbi posvećenoj junacima Dostojevskog, a osim njegovih slika u Univerzitetskoj biblioteci u Beogradu izložena su dela: Stamatisa Sklirisa, Nektarija Stamatelosa, Marije Panou, Konstantina Kujumcisa, Jorgosa Kordisa, Koste Labdasa, Janulisa Liberopulosa, Hristosa Kehajoglua.

Iako je atinski početak „puta“ ove postavke obeležila pandemija virusa korona, a američka, kao i gostovanje u Beogradu, i rat u Ukrajini, vladika Maksim smatra da su „obe ove krize sveopšteg karaktera podstakle još veće interesovanje publike za likovni omaž Dostojevskom zbog graničnih stanja u kojima se nalaze i piščevi junaci“.

„Dvestagodišnjicu rođenja Fjodora Dostojevskog, koji se smatra jednim od najistaknutijih pisaca moderne književnosti, svet je dočekao u stanju opšte pometnje. Pojedini, među koje i sam spadam, veruju da dinamična i otvorena antropologija ovog klasika može pomoći zbog toga što razbija odbrambeni oklop savremenog ega i vodi s one strane ideoloških strasti… Osećaj za zlo kod Dostojevskog i njegova ljubav prema slobodi učinili su ga relevantnim u epohi svetskih ratova, masovnih ubistava i totalitarnih sistema. NJegov portret oslikava čoveka koji je iskusio jezivi doživljaj da je pred njim provalija i da očima direktno gleda u ništavilo… Taj izuzetno snažan osećaj prožima celo njegovo postojanje i atmosferu u mnogobrojnim izmaštanim prizorima u njegovim delima“, pojašnjava vladika Maksim u katalogu beogradske izložbe u kome su, kao i na izložbi, sve slike praćene stručnim komentarom.

Na pitanje šta je izazov u likovnoj vizuelizaciji literarnog sveta i likova Dostojevskog, koji su odavno iz književnosti prešli na pozorišnu scenu i film, vladika Maksim odgovara da je „mogućnosti zaista mnogo, a da je izazov jedino u stepenu zbliženosti sa junacima i njihovim piscem, te autentičnim prenošenjem u optičke medije“.

Prema njegovim rečima iz predgovora kataloga, „slike na zidovima galerija u Atini, NJujorku, Bostonu i San Francisku, a sada i u Beogradu prikazuju Dostojevskog, čoveka od krvi i mesa, koji živi, pati, pada i ustaje, ali su istovremeno proistekle iz neeuklidskog čitanja te stvarnosti“.
– Dostojevski stvara umetnost ili lepotu ispovedajući ono što mu je u duši i otuda njegova zapanjujuća ubedljivost – naglašava vladika Maksim.

Dostojevskog kao pisca, kako je naveo u nekim intervjuima, otkrio je u srednjoj školi, a njegov prvi bolji grafički crtež na bogoslovskim studijama bio je portret ovog klasika, da bi tokom pripreme doktorata u Atini ušao u tajne ikonopisa i slikarstva.

– Od 2021. ne prestajem da se bavim likovnim izrazima junaka i junakinja Dostojevskog, a na to me podstiču mnogi ljubitelji ovog pisca sa pozivom da naslikam pojedine likove iz njegovih romana – objašnjava za Danas vladika Maksim.
Upitan gde se tu sustiču bogoslovlje, likovnost i velika književnost vladika ističe da se „prožimaju jer su sve troje jedna ispovest čovečanstva“.

NJegove slike po konceptu i koloritu vuku uticaj iz stvaralaštva Stamatisa Sklirisa, u delu SPC poštovanog i popularnog grčkog teologa, lekara, ikonopisca, slikara i beogradskog đaka, koji smatra da je „delo Fjodora Mihajloviča Dostojevskog poput podmornice koja zaroni u ponor ljudske duše, fotografiše njene lavirintske pejzaže i predstavlja nam ih kao realnu sliku zagonetnog postojanja, koje se, dok postoji, bori protiv nepostojanja“.

Vizantijski stil i savremeni tokovi

„Grupa ‘Ohra’ osnovana je 2018. u Atini, a njen glavni cilj je da nastavi tradicionalni vizantijski stil slikarstva u postmodernističkom svetu. Verujući da je ovaj stil celovit i integrisan slikarski sistem, umetnici su se pridružili zajedničkom pokušaju da koriste ovaj umetnički jezik ne samo u prikazivanju verskih tema već u vizuelizaciji savremenog života, osećanja i strepnji savremenog čoveka, a najviše da bi se uhvatile i likovno prikazale njihove nade i vizije za bolji svet. Mi kao umetnici verujemo da se ovaj umetnički jezik, vizantijski sistem slikarstva, razrađivao i razvijao vekovima da bi se etos i duh crkvenog života pravilno prikazali u likovnom smislu… Vizantijska slikarska tradicija koja je oduvek bila otvorena za dijalog sa drugim savremenim umetničkim tokovima, dobar je i pogodan jezik za predstavljanje svakodnevnog života, prirode i ljudske avanture na način koji svaku stvar uzdiže na stepen svetosti“, piše u katalogu beogradske izložbe jedan od grčkih autora Jorgos Kordis.

Knjiga za ljubitelje Dostojevskog

Pre beogradskog gostovanja izložbe „Slike iz podzemlja“ izdavačka kuća Laguna objavila je knjigu vladike Maksima „Portreti junaka i junakinja Dostojevskog“. Vladika Maksim tvrdi da ih ne treba dovodi u vezu mada su sličnog sadržaja. Knjiga ima kataloški koncept u kome su opisi i analize slika podeljeni u nekoliko poglavlja, uz opis života i dela Fjodora Mihajloviča Dostojevskog. Među naslikanim savremenim junacima Dostojevskog u knjizi je i pokojni vladika Atanasije – „zbog neeuklidskog karaktera“, kako objašnjava vladika Maksim. Knjiga je za sada objavljena samo na srpskom jeziku i posvećena je ljubiteljima Dostojevskog.

Zbornik radova o vladici Nikolaju

Vladika Maksim trebalo bi da početkom marta učestvuje u beogradskom predstavljanju zbornika radova na engleskom jeziku “Vladika Nikolaj Velimirović – Stare kontroverze u istorijskom i bogoslovskom kontekstu” (Bishop Nikolaj Velimirović: Old Controversies in Historical and Theological Context), koju su upravo objavili Balkanološki institut SANU i izdavačka kuća Zapadnoameričke eparhije SPC. Urednici izdanja su Vladimir Cvetković, viši naučni saradnik Instituta za filozofiju i društvenu teoriju, i istoričar Dragan Bakić iz Balkanološkog instituta. Ova knjiga nastala je kao deo projekta iz Programa za mlade istraživače (PROMIS) Fonda za nauku Srbije. NJeno predstavljanje u Beogradu planira se početkom marta, a na njemu bi trebalo da učestvuje i vladika Maksim.