Iščekuju se analize drevne DNK

Takva situacija je uslovljena izgradnjom novih delova infrastrukture u termoelektrani Kostolac B. Arheološki institut u saradnji sa EPS-om nastoji da spase sve arheološke ostatke na području ugroženom radovima.

Nakon ukidanja vanrednog stanja, arheološki tim sprovodi istraživanja na mestu planiranom za izgradnju deponijske linije uglja.

Ovaj prostor se nalazi nekoliko stotina metara južno od legijskog logora i civilnog naselja Viminacijuma, i na njemu se u periodu od početka II do kraja IV veka vršilo sahranjivanje stanovnika prestonice provincije Gornje Mezije.

Radi se o delu nekropole koji se razvijao uz antičku saobraćajnicu, otkrivenu na ovom prostoru. Taj put je spajao Viminacijum sa unutrašnjošću provincije na jugu.

Nekropola se, pored duge upotrebe od bezmalo tri stotine godina, odlikuje i velikom gustinom sahranjivanja. Stoga ne čudi da su arheolozi za manje od tri meseca rada ovde istražili više od 170 grobova, unutar kojih je otkriveno preko 300 artefakata.

Kada se govori o tako velikom uzorku, po pravilu se očekuju i otkrića koja iskaču iz uobičajenog grobnog inventara i koja zbune i oduševe čak i arheologe.

Celine koje se odlikuju specifičnim načinom pogrebnog rituala ili odskaču izborom predmeta položenim uz pokojnike, izlaze na svetlost dana na nedeljnom nivou.

U takve spadaju i tri sahrane izvršene u olovnim sarkofazima.

Ovaj vid sahranjivanja nije preterano čest, pa je tako tokom višedecenijskih iskopavanja Viminacijuma otkriveno manje od 30 primeraka olovnih sarkofaga.

Smatra se da su se u sarkofazima od olova sahranjivali ljudi poreklom iz istočnih provincija rimske države (Palestine i Izraela), koji su seleći se ovaj običaj preneli i u druge delove Carstva.

Novootkriveni primerci iz Viminacijuma predstavljaju dragocen doprinos, pogotovo kada se ima u vidu da su dva neopljačkana, i da je njihov skeletni materijal izuzetno pogodan za detaljnije analize i multidisciplinarna istraživanja.

Prvo je otkriven olovni sarkofag sa ostacima trogodišnjeg deteta.

Odmah je bilo jasno da se radi o vanserijskom nalazu budući da je bio neopljačkan. Spoljne dimenzije sarkofaga iznose 0,90 x 0,33 x 0,26 m.

Dimenzije poklopca koji je na pojedinim mestima napukao pod pritiskom zemlje su: 0,87 x 0,31 cm.

Duž celog poklopca je aplicirana olovna traka širine 10 cm niz čije rubove je reljefno izvedena po jedna tordirana traka, dok je po sredini poklopca reljefno izveden motiv višestruko ukrštenih linija („zvezda“).

Isti motiv sa tordiranim trakama je ponovljen oko dužih strana kovčega niz gornji rub, dok su na užim stranama kovčega višestruko ukrštene linije („zvezda“).

Od skeleta je očuvana lobanja, delovi rebara, kosti ruku i deo kičmenog stuba.

U uglu sarkofaga su nađeni ostaci organskog materijala na osnovu čijih otisaka se može reći da pripadaju kožnoj obući.

Duž celog skeleta nađeni su ostaci tkanine beličaste boje (verovatno pokrov koji je prekrivao skelet). Sa navedenih delova su uzeti uzorci za dalju analizu.

Nakon podizanja poklopca, ustanovljeno je da je ova devojčica sahranjena sa neuobičajeno raskošnim grobnim inventarom.

Neuobičajeno jer stanovnici Rimske imperije nisu imali običaj da se razbacuju zlatom tako što će ga polagati u grobove.

Smatrali su da to rade „prosti ljudi i varvari“. Sem u jednom slučaju, a to je prilikom gubitka kćeri koja nije doživela da se uda, te je deo miraza polagan uz nju.

Možda je upravo to i ovde bio slučaj, budući da su u sarkofagu otkriveni medaljon od zlatnog lima, te naušnica i dva prstena od zlata.

Desno od lobanje nađen je novac od bronze (II vek). Uz desnu stranu vilice nađen je bronzani novac sa tri perforacije (privezak).

Uz desnu stranu lobanje nađena je naušnica od tanke zlatne žice, tipa karičice.

Na grudnom košu nađen je veći privezak u obliku pelte od zlatnog lima.

Medaljon je jedinstveni predmet na viminacijumskim nekropolama, izrađen je u obliku pelte, tj. štita Amazonki, koji sam po sebi ima zaštitničku simboliku.

Sa prednje strane je ukrašen umecima od stakla zelene boje, a tehnikom filigrana izvedene su konture kantarosa, grčke posude koja je simbolizovala besmrtnost ili ponovno rođenje.

Na prstu desne ruke nađen je prsten od zlata, izrađen u obliku zmije, koja je u doba antike imala zaštitničku ulogu i nije bila na lošem glasu kao što je to danas slučaj.

Na prstu leve ruke su nađena dva prstena od zlatne nareckane žice, povezana zlatnom alkicom.

Ispod glave deteta, otkriven je višestruko ispresavijan sebrni lim, na kome se uočavaju urezi izvršeni oštrim predmetom.

Radi se o profilaktičkoj lameli, na kojoj se nalazio magijski tekst, osmišljen da zaštiti nosioca.

Takve lamele su već otkrivene na južnoj viminacijumskoj nekropoli 2016. godine.

Na svega tri metra od sarkofaga, otkriven je grob odrasle ženske individue koji se pre svega ističe nalazom bronzane preslice.

Takvi predmeti od metala su izuzetno retki.

Pribor za predenje vune polagan je uz pokojnice u cilju slanja poruke da su one vodile brigu o porodici i domaćinstvu.

U grobu je još otkriven i tubulus (kapsula) od bronze, unutar kojeg se nalazio crni prah, najverovatnije ostatak mastila.

Na kraju, na ruci pokojnice otkriven je i masivni srebrni prsten, ponovo u vidu zmije.

Poslednji nalaz i blizina dva groba, naterali su arheologe da se zapitaju da li se radi o osobama koje su u srodstvu, ili su pripadnice iste religiozne i/ili etničke zajednice.

U potrazi za odgovorima na ova pitanja biće primenjene različite fizičko-hemijske analize, pre svega odnos izotopa stroncijuma i kalcijuma u zubima pokojnica, koji može ukazati na područje na kom se individua rodila i provela prve godine života.

Takođe, u planu je i analiza DNK, u cilju utvrđivanja eventualnog srodstva.

Drugi olovni sarkofag je takođe pripadao izuzetno mladoj individui. Dimenzije poklopca iznose  0,78 x 0,33 m.

Sa gornje strane je ukrašen reljefno izvedenim ornamentima.

Bliže krajevima je predstavljen po jedan kvadrat sa upisanim rombom, a između njih motiv u obliku slova X.

Na istočnoj dužoj strani su u četiri pravougaona polja, sleva na desno upisani X, kvadrat, X i romb.

Čeone strane su ukrašene sa po jednim motivom X upisanim u pravougaonik.

Sa spoljne strane sarkofaga, otkrivena su tri krčaga od keramike, koji su standardan deo repertoara predmeta vezanih za pogrebni kult u Viminacijumu.

Nakon otvaranja sarkofaga ustanovljeno je da se na dnu nalazi skelet deteta položenog na leđa u opruženom položaju sa rukama pored tela.

Skelet je u potpunosti očuvan. Kosti su u dobrom stanju.

Na osnovu erupcije samo dva sekutića moguće je ustanoviti da se radi o individui mlađoj od godinu dana. Dužina skeleta iznosi 0,64 m.

Pokojnik je najverovatnije bio uvijen u pokrov. Ostaci tkanine su konstatovani po dnu sarkofaga, a najveći komadi su očuvani ispod kostiju nogu.

Desno od stopala, u uglu sarkofaga, otkriven je lonac od keramike, unutar kojeg se nalazilo pet komada drveta koji su sa jedne strane goreli, a potom tom stranom nadole ubačeni u lonac.

Evidentno je da se ovde radi o ostacima magijske prakse, do sada nepoznate arheolozima.

Poslednji sarkofag od olova otkriven tokom prethodne sedmice je nažalost opljačkan i tom prilikom i oštećen.

Pljačkaši su napravili proboj u poklopcu i kroz njega izvukli kosti pokojnika, kao i pretpostavljene predmete.

Lobanju su ostavili na samom poklopcu. I u ovom slučaju se radi o mlađoj individui.

Dimenzije sarkofaga su iznosile 1,36 x 0,40 x 0,30 m.

Poklopac je ukrašen plastično izvedenim rombovima upisanim u kvadrat.

Još jedan grob otkriven u neposrednoj blizini olovnih sarkofaga je igrom slučaja izbegao sličnu sudbinu.

Radi se o sahrani unutar konstrukcije od opeka.

Pokojnica je bila položena na leđa sa šakama položenim na karlicu.

Na osnovu novčića sa likom carice iz dinastije Severa, moguće je datovati grob u prvu polovinu III veka, što odgovara i hronološkim odrednicama za sarkofage.

Grobni inventar se ističe otkrićem para naušnica sa umetnutim komadima ametista. Na svakoj od naušnica se nalaze po tri priveska, ukrašena granatima.

U predelu vrata otkrivene su perle od stakla, ostaci ogrlice.

Pored leve noge, u predelu kolena, otkrivena je niska amuleta, čija je svrha bila da štiti individuu od bolesti i zla, za života.

Između ostalog, ovde su otkrivene dve bule, po jedna od srebra i bronze, kao i još dve magijske lamele od srebra, koje se nažalost nalaze u jako lošem stanju, i prestavljaće izazov za konzervatore.

Ono što je u ovom trenutku izvesno je da se arheološka istraživanja vrše na delu nekropole koji je koristilo imućnije stanovništvo, sa indicijama da se radi o ljudima iste etničke pripadnosti.

Dobra očuvanost skeletnog materijala omogućiće interdisciplinarni pristup pomenutoj problematici, te arheolozi željno iščekuju analize drevne DNK, odnos izotopa stroncijuma i kalcijuma u zubima itd.

Sa druge strane, radovi i dalje traju bez prekida i izvesno je da su nova velika otkrića na pomolu.

Autor je rukovodilac projekta Viminacijum, direktor Arheološkog instituta