Zgrada Skupstine grada Pirota/ Foto: Zoran Panić„Položaj žena u pirotskom kraju dosta dugo je bio posledica duboko ukorenjene patrijarhalne tradicije koja je u velikoj meri diktirala tempo i sadržaj svakodnevice, hijerarhiju unutar porodice i sve ostale manifestacije javnog i privatnog života. Ograničena i u senci muške figure žena se u javnom životu Pirota pojavljivala isključivo kao ćerka, supruga ili sestra. O tome svedoče i oblici prezimena tipa Olga Jovanovićeva koja imaju prisvojni karakter i potenciraju da je žena zapravo bila u neku ruku vlasništvo oca, kasnije supruga ili pak brata ako nema prethodne dvojice. Tako ustrojen poredak se reflektovao i na običajno pravo koje je ženu tretiralo kao dete, odnosno lice koje uvek ima nekoga kao staratelja i koje nije doraslo da se pojavljuje kao samostalni pravni subjekt. U tom smislu žena nije mogla u svoje ime da odlučuje, da poseduje imovinu ili da na bilo koji način istupa samostalno. Najpre je otac bio taj koji je trasirao put ženskom detetu unutar same porodice i prema spolja“, kaže za Danas istoričar Davor Lazarević, odnedavno v.d. direktora Istorijskog arhiva u Pirotu.
Prema njegovim rečima, tokom 19. veka školovanje ženske dece nije bilo prioritet za pirotske domaćine što je u začetku predisponiralo drugačiji društveni položaj te populacije.
„Vezana za kuću i domaćinske poslove ženska deca su suštinski sve vreme pripremana za udaju i revnosno služenje najpre u očevoj, a kasnije u suprugovoj kući. Mogućnost izlaska iz tog klišea skoro da nije postojala i najčešće se završavala izborom mladoženje od strane oca i majke sa kojim se buduća nevesta morala složiti zarad dobrobiti porodice. Time se samo obavljao prelaz iz jednog u drugo porodično okruženje bez bitnijih promena položaja žene koja je suštinski samo menjala gospodara. Potčinjen i nečujan status ženske figure time se nastavljao i preko načina vaspitanja prenosio i na narednu generaciju. Ako stvari posmatramo iz današnjeg ugla jedina koliko toliko uticajnija uloga žene u porodici ostvarivala se kroz vaspitanje dece i kroz ulogu svekrve čime se nastavljao uticaj da tuđe žensko dete koje dolazi u porodicu. Sve uloge žene su zapravo podrazumevale očuvanje postojećeg patrijarhalnog poretka“, naglašava Lazarević.
Naš sagovornik napominje da prve društveno i javno afirmisane žene u Pirotu se javljaju tek tokom prvih decenija 20. veka kada dolazi do narušavanja vekovima postojećih socijalnih barijera i emancipacije žena.
„S tim u vezi 1900. godine je u varoši osnovana Devojačka škola, a 1907. godine i Privatna ženska gimnazija. Time se intenzivira uvođenje ženske dece u obrazovni sistem. Pored toga postepeno se menja i uloga žene u porodici. U tom smislu je naročitu promena donela ratna emancipacija žene koja je usled ratom izazvanih okolnosti na sebe, silom prilika, preuzela društvene uloge koje su do tada pripadale isključivo muškarcima. Glava porodice na ženskom telu u toj epohi je prvi put viđena, a žena konačno izlazi na istorijsku pozornicu i to pod svetlom glavnog reflektora. Tada preuzete društvene uloge i pomeranje sa margine društva ka njegovoj vertikali su učinili da posle rata položaj žene više nije mogao ostati isti. Ta epoha je donela praktičnu afirmaciju činjenice da iako bez brkova, fizičke snage i tradicijom baštinjenog autoriteta žena ipak može da se meri sa muškarcem. Sve to je uticalo da žena tokom perioda između dva svetska rata postane sve prisutniji faktor javnog života. Od toga da se među prosvetnim radnicima, lekarima i drugim finim profesijama uočava sve veći broj žena pa do činjenice da one predvodile mnogobrojna amaterska, umetnička i humanitarna udruženja“, kaže Davor Lazarević.
Politika bila rezervisana samo za muškarce
„Jedina sfera društvenog i javnog života koja je u to vreme ostala potpuno rezervisana za muškarce bila je politika. To je negde bila posledica i činjenice da do komunističkog perioda žena nije imala ni aktivno i pasivno političko pravo čime je bila uskraćena mogućnosti da bira i da bude birana. Takve okolnosti su promenjene od 1945. godine što je i u Pirotu, a i na nivou države, dovelo do političke emancipacije žena koja je svoje pune domete dosegla tek tokom poslednje dve decenije“, kaže Lazarević.
Ovaj tekst je deo projekta “Žene u politici i životu Pirota, nekad i sad” koji je sufinansiran sredstvima Grada Pirota i nužno ne izražava stavove lokalne samouprave
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
