U Kabinetu grafike Narodnog muzeja u Beogradu početkom nedelje otvorena je izložba “Kako pamtimo vladare?”. Posvećena je jednoj od dve dinastije koje su vladale modernom srpskom državom – Obrenovićima, na čijem primeru pokazuje značaj grafičkog stvaralaštva ne samo kao važnog segmenta srpske vizuelne kulture 19. veka, nego i njegovu ulogu u stvaranju identiteta i slike vladara u javnosti, kao i legitimizaciji njegove vlasti.
Autor postavke je Jasmina Cukić, kustos Narodnog muzeja.
– Grafika u 19. veku bila je pogodan medij u kontekstu političko-progandnog delovanja u umetnosti. U odnosu na do tada popularne slikarske portrete vladara i članova vladarski porodica imala je znatne prednosti. Pre svaga brzo umožavanje ne samo u formi samostalnog lista nego i kao reorodukcija u štampi i knjigama, dok je zbog svoje demokratične prirode dospevala do šireg sloja stanovništva, iako je njena glavna ciljna grupa bila građanska klasa – objasnila je Jasmina Cukić na autorskom vođenju za novinare kroz postavku.
Izložba obuhvata 25 radova – grafike različitih tehnika, skice i crteže srpskih i stranih autora 18. i 19. veka iz Kabineta grafike Narodnog muzeja u Beogradu, štampu, oglase, kao i knjige, koje se čuvaju u fondovima Matice srpske u Novom Sadu i Univerzitetskoj bibliteci “Svetozar Marković” u Beogradu. Pored srpskih autora Anastasa Jovanovića, Stevana Todorovića i Đorđa Krstića, na izložbi su zastupljeni i strani umetnici Karol Pop de Satmari i Vincenc Kacler, čiji su radovi takođe deo ove zbirke.
Većina grafika i crteža predstavlja i dokumentani materijal o važnim, ali i manje poznatim dođajima iz srpske istorije vezane za vladavinu dinastije Obrenović Kneževinom Srbijom, ali i u vreme izgnanstva i emigracije Obrenovića u Beču i Vlaškoj tokom kog njeni članovi nisu odustajali od prezentacije pretendenata na presto.
Prema rečima Jasmine Cukić, izloženi su portreti vladara preko kojih se otkriva način konstruisanja predstave o vladarskom liku, kao i prikazi istorijskih događaja koji su gradili legitimitet i kult dinastije tokom vladavine kneza Miloša, kneza Mihaila i kneza Milana Obrenovića.
Pažnju privlače litografije dvorskog majsotra Anastasa Jovanovića sa potretima kneza Miloša i njegovog najstarijeg sina kneza Milana Obrenovića iz 1852, kao i tri nekoliko godina starija rada na kojima je Milošev mlađi sin knez Mihailo Obrenović u oficirskoj unifomi, narodnoj nošnji i građanskom odelu.
Anastas Jovanović je zajedno sa Jovanom Bugaskim autor izložene na platnu kaširane Karte Kneževine Srbije iz 1845. koja ukazuje na državne ambicije Obrenovića čak i u emigraciji.
Što se tiče važnih istorijskih događaja, cenralno mesto ima litografija Vincenca Laclera iz 1815. “Takovski ustanak”, čiji je vođa bio Miloš Obrenović.
Početak Drugog srpskog ustanka na Sretenje 15. februara 1815. u Takovu bio “Dan sećanja“ za celu dinastiju važan i za naslednike njenog rodonačelnika u legitimisanju vlasti.
U periodu vladavine Miloševog najstarijeg sina Milana, a kasnije i njegovog bratanca, takođe kneza, a potom i kralja Milana uočava se značaj grafika u propagandne svrhe vladarske kuće.
Dok su grafike sa prikazima istorijskih ličnosti i događaja, kako objašnjava Jasmina Cukić, imale “status profanih patriotskih ikona, koje su za građane imale sličan značaj onome koje su religiozne ikone imale za vernike”, crtež je u srpskoj umetnosti 19. veka uglavnom bio lišen šire recepcije.
Njegovu važnost istoričari umetnosti sagledavaju pre svega kao svedočanstvo značajno za rekonstrukciju i pamćenja pojednih događaja važnih za dinastiju Obrenović, mada su skice Stevana Toodrorovićaa često bile neka vrsta najave važnih zbivanja.
– Odabrani radovi sa prikazima vladara dinastije Obrenović pokazuju u kolikoj je meri su propagandne strategije i neki od ključnih istorijskih trenutaka odredili način memorisanja dinastije i uticali na to kako ove vladare pamtimo i danas – naglašava Jasna Cukić.
Knjige kao svedočastva
Postavku otvara knjiga “Miloš Obrenović knjaz Serbie ili Građa za istoriju našeg vremena” Vuka Stefanovića Karadžića koja je 1828. štamana u Budimu.
Ilustovana je potretom kneza Miloša – reprodukcijom grafike Pavela Đurkovića iz 1824, koja je bila u posedu vladara.
Druga knjiga ”Obrenovići – Kratko načertanie žitija članova ove kneževske porodice”, čije je štampanje 1852. u Jermenskom manastiru u Beču omogućio Karlo Pacek, prijatelj i lekar kneza Miloša, sadrži potrete svih članova dinstije ukazujući na razvoj koncepta korišćenja grafičke umenosti u osmišljavanju političke prezentacije i promocije.
Dinastija
Sa prekidom od 1842. do 1858, dinastija Obrenović vladala je Srbijom od 1815. do 1903. godine.
Pod Obrenovićima Srbija je stekla nezavisnost na Berlinskom kongresu 1878, a 1882. od kneževine je postala kraljevina.
Obrenovići su dali tri kneza i dva kralja.
Njen poslednji vladar bio je kralj Aleksandar Obrenović, čijim se ubistvom u majskom prevratu 1903. ugasio kraljevski dom Obrenovića.
Utemeljivač dinastije knez Miloš, od oca Teodora Mihailovića, prezime Obrenović uzeo je po prvom suprugu svoje majke Višnje rođene Urošević, pa su se početkom 21. veka potomci njegove braće po majci pojavili kao pretendenti na imovinu Obrenovića i obnovu njihovoh kraljevskog doma, a neki od njih su sudskom odlkom proglašeni i za nasledike zaostavštine kraljice Natalije.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na X nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
