Izložba „Venecijanski izdavači srpskih knjiga 1519-1824“ u NBS

Srbi su krajem 15. veka u svojim neprestanim seobama dospeli i do Venecije gde su oformili svoje novo kulturno središte i gde su između 1518. i 1824. slobodno izdavali i štampali svoje knjige. Prvi vlasnici izdavačkih kuća i štamparija koje su objavljivale bogoslužbene knjige na srpskom jeziku bili su Božidar i Vićenco Vuković koji su radili od 1519 do 1561, Stefan Marinović koji je izdavao knjige 1861, Jakov od Kamene Reke 1865, Kotoranin Jerolim Zagurović 1569. i 70, Jakov od Krajkova 1572, i Mlečani Antonio Rampaceto, 1597. i Bartolo i Marko Đinami koji će raditi sve do 1638.

Posle pauze duge skoro jedan vek, kada su srpske knjige objavljivane ili u Rimu ili po vlaškim manastirima, u Veneciji će Dimitrije Teodosije započeti 1761. uspešnu izdavačku delatnost koju će okončati njegov sinovac Pane Teodosije 1824. objavljivanjem prvih knjiga naših velikih prosvetitelja Zaharija Stefanovića Orfelina, Dositeja Obradovića, Pavla Solarića…

U Veneciji su štamparski i izdavački zanat učili Makarije, štampar Crnojevića; jeromonah Pahomije; jerođakon Mojsije i mileševski monasi Teodosije i Genadije; štampari, urednici i često autori izdavača Božidara i Vićenca Vukovića: dečanski monah Sava, štampar, urednik i autor prvog Bukvara objavljenog kod Rampaceta. U Veneciji su radili monasi Teodor, Đurađ i Dimitrije LJubavić koji će u nesigurnim godinama prve polovine 16. veka oformiti nove izdavačke centre po srpskim manastirima u Mileševi, Gračanici, Goraždu, Mrkšinoj crkvi…

U Veneciji su kupovali štamparske prese, hartiju i sav potrebni materijal za izdavanje knjiga Đurađ Crnojević, Božidar Goraždanin, Stefan od Skadra, igumani manastira Mileševa i Gračanica i Trajan Gundulić za Dmitrovićevu štampariju u Beogradu.

Prve knjige srpskih izdavača objavljene u Veneciji bile su „Službenik“ Teodora i Đurađa LJubavića, započet, a „možda i dovršen“ 1. jula 1519, i „Službenik“ Božidara Vukovića na 240 lista srednjeg formata čije štampanje je završeno 7. jula 1519. Na izložbi su, na više od 50 panela , predstavljeni brojni artefakti koji svedoče o bogatoj istoriji Srba u Veneciji.