Kako je san o arkadiji uneo revoluciju u slikarstvo portreta i pejzaža: Veličanstvena izložba ”Venecija 500” u minhenskoj ”Staroj Pinakoteci”

Ali jednako je velika snaga empatije venecijanskih umetnika koji su se posvećivali svojim objektima izobražavanja.

Slikari kao što su Đovani Belini, Đorđone i Ticijan su duboko prodirali u bit ljudi i prirode i njihovih uzajamnih odnosa.

To čini i preokret u slikarskim paradigmama onoga vremena u pogledu na okvire sakralnih, alegorijskih i mitoloških tema.

To slikarstvo nije bilo naprosto ornamentalni element, već je prodrlo u centralni siže likovnog oblikovanja.

Izložba u ”Staroj Pinakoteci” u Minhenu je posvećena toj pionirskoj inovativnosti venecijanskog slikarstva koje je uticajno delovalo do evropske moderne.

Ova izložba sjedinjuje 15 remek-dela ”Stare Pinakotke” sa 70 iz internacionalnih muzejskih depoa iznajmljenih slika koje se koncentrišu oko dve centralne linije – portreta i pejzaža iz prve polovine 16. veka.

U ovom delima stupaju na snagu karakteristike i dostignuća venecijanskog slikarstva u procvatu.

Ratovi i epidemije, kao i otkriće novih pomorskih puteva su početkom 16. veka počeli da ugrožavaju blagostanje pomorske i privredne dominacije Venecije.

Ali na temeljima mnogih kulturnih tradicija grada i njegovog humanističkog kova, umetnički procvat Serenisime je nastavljen.

U tesnoj svezi sa svojim mecenama, umetnici su stvarali suptilne predstave individualnih ličnosti koje su oscilirale između realnog i idealnog lika, između reprezentativnog i lirskog portreta.

Takođe je uspešno bilo nadmetanje (”paragone”) sa poezijom, te su iz toga nastali atmosferski pejzaži koji su se etablirali kao samostalna tema slika.

Oko 1500. portret ije zrastao u autonomni siže, koji se duboko ukotvio u venecijansku umetnost, razvijajući se pod uticajem uzora severno od Alpa.

Sa Đorđoneovim revolucionarnim stvaranjem je nastao novi tip slika koje su u sebi sažimale životno realne kao i idealizovane spoljašnje i unutrašnje energije portretiranih ličnosti.

Mnogobrojni portreti muškaraca iz perioda od 1505. do 1530. dokumentuju preobražaj od ovlašnog, fiziognomatskog uobličenja lika ka dubljim, psihološki motivisanim, introspektivno-kontemplativno orijentisanim portretima ljudi.

Ticijan je među prvima koji nije isticao socijalni status, već je akcenat polagao na karakter onoga nasuprot.

Kao generički pojam venecijanskog portretnog slikarstva žena važe zagonetne belle donne, koje odgovaraju petrarkističkim idealima lepote, istovremeno prikazujući individualnost i životnu realističnost.

Višeznačnost koja iz toga sledi je deo njihovog posebnog izazova.

U daljim imaginarnim pejzažima prezentuje nam Đovani Belini zavetne figure koje su inspirisane portretima i štampanom grafikom na severnim Alpima.

Pogledi u prirodu su zapravo dekorativna pozadina: oni transponuju značenja i štimunge, podstiču na asocijativno posmatranje i kontemplativno snatrenje.

Naporedo sa ovim slikama alegorijska i mitološka uprizorenja nude povod da se motivi pejzaža postave u scenu.

Poetske idile koje nastanjuju pastiri i nimfe, koji bivaju rasprostranjene u štampanoj grafici, svoje objašnjenje nalaze u kultivisanoj čežnji za arkadijskim svetovima.

Humanistički krugovi sa kojima opšte Đorđone, Ticijan i Sebastijan Pjombo ujedno su i protagonisti novog slikarstva pejzaža u kojima je negovano intenzivno interesovanje za antičku i savremenu bukoličku poeziju.

Imaginativno-inovativna snaga slika u prvoj polovini 16. veka odslikava i želju njihovih naručilaca – čežnju za dokolicom i lepotom, ljubavlju i saznanjem.

Blaga revolucija venecijanskog slikarstva čini samorazumljivost onovremene elite do danas prisutnom.

Ova izložba je scenografski postavljena, bilo u kontekstu nastanka, bilo u tematskim grupama ili u kontrastivnim kontekstima – slikama, crtežima, štampanoj grafici ili skulpturama.

Izložena su dela Đovanija Belinija, Đovana Batiste Cime da Koneljijania, Marka Basatija, Vićenca Katene, Andreje Previtalija, Đorđonea, Pale il Vekija, Lorenca Lota, Đovanija Đirolama Savolda, Đulija i Domenika Kampanjole, Bartolomea Veneta, Sebastijana del Pjomba, Bernardina Ličina, Ticijana, Parisa Bordonea i Tintoreta.

Lista muzeja, galerija i privatnih kolekcija iz kojih su artefakti venecijanskog slikarstva za ovu izložbu iznajmljeni, seže u nedogled.

Od Akademije u Veneciji, Luvra u Parizu, Metropolitena u Njujorku, preko Uficija u Firenci, Vile Borgeze u Rimu, Prada u Madridu, do Drezdena, Berlina, Beča, Vašingtona, Londona, da spomenemo samo neke od najvećih.

Ima i jedan disharmonijski aspekt ove izložbe koji odstupa od duha sublimne lepote venecijanskog slikarstva, naime „sound design“, potpuno suvišna akustička instalacija koja bi kanda trebalo sinestezijski nekakvim perkusionističkim deonicama i disonantnim akordima da animira publiku na poseban ”prijem” ovih dragocenih slika.

Potpisnik je purist i apodiktički drži da venecijansko slikarstvo samo po sebi čine kosmos neopisive lepote, te su akustičke kontekstualizacije sasvim oveštali eksperimenti.

Ali takva, rekli bismo izlišna, epizoda kuratora Andreasa Šumahera nije mogle da pomuti uzvišeno-sublimnu lepotu venecijanskog slikarstva.

Ipak i na prvom mestu za ovu grandioznu izložbu lovorike zaslužuje Andreas Šumaher i njegov kuratorski tim koji je četiri ravne godine, prekidan pandemijom, okapavao na ovom projektu.

Reč je o veličenstvenim delima introspektivno-kontemplativnog portretnog slikarstva i arkadijsko-bukoličkim pejzažima koji su, po tvrđenju jednog od najvećih italijanskih istoričara umetnosti Roberta Longija, dugo važili za generički pojam slikarstva.

Stara Pinakoteka u Minhenu je do 4. februara 2024. godine citadela venecijanskog slikarstva.