Karađorđev unuk koji je prihvatio ulogu ustavnog vladara

Unuk vožda Karađorđa Petrovića, kralj Petar Prvi bio je poslednji kralj Srbije i prvi vladar Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Istoričari tvrde i da je bio „ličnost izuzetnih ljudskih i političkih osobina, kakva se retko javljala na srpskom prestolu novijeg vremena“, a njegova vladavina i danas se smatra zlatnim dobom demokratije u Srbiji.

– To je zaista bila vladavina naroda. Okružena konzervativnim, polufeudalnim imperijama – Osmanskim carstvom, Habzburškom monarhijom, Srbija je počivala na sitnom, slobodnom seoskom posedu i opštem pravu glasa. Imala je šire pravo glasa od, recimo, Velike Britanije. Borba između autoritarne monarhije koju su, ugledajući se na nemačke uzore, zastupali poslednji Obrenovići, i demokratije, koju su zagovarali radikali i mlađi naraštaji liberala, završila se pobedom demokratije. Za razliku od kraljeva Milana i Aleksandra Obrenovića, kralj Petar prihvatio je ulogu ustavnog vladara. To je doprinelo njegovoj popularnosti. Srbija je tada imala, uglavnom, dvopartijski sistem. Vlade radikala i samostalaca menjale su se na slobodnim izborima. Ona se, od germanskih Centralnih sila, okrenula Antanti, u kojoj su, uz Rusiju, bile demokratske države, Francuska i Britanija. To je u isto vreme bilo doba kulturnog procvata, velikih imena srpske umetnosti i nauke. Završilo se velikim vojničkim pobedama u ratovima od 1912. do 1918. godine – objašnjava za Danas istoričar Miloš Ković zašto se i danas 100 godina posle smrti kralja Petra Prvog Oslobodioca njegova vladavina smatra vremenom najveće demokratije u istoriji moderne Srbije.

Pozivajući se na Slobodana Jovanovića, Ković istovremeno ukazuje da „to doba savremenicima nije izgledalo tako ‘ružičasto’ – vlade su brzo padale, skupštinske krize bile su veoma česte, vojska se mešala u politiku, pritisak Austrougarske je dovodio u pitanje sam opstanak Srbije“.

– Tek naknadno, pod utiskom mračnih vremena koja su usledila, vreme kralja Petra dobilo je epitet „zlatnog doba“. Jugoslovenske države, opterećene stalnim krizama i nacionalističkim sukobima, nisu bile oaze demokratije. Kraljevina SHS i Jugoslavija je, ipak, u poređenju sa Titovom Jugoslavijom, sa izuzetkom kratkog doba šestojanuarske diktature, bila demokratska država. Sloboda štampe i vladavina prava iz doba kralja Petra izgledaju, međutim, kao nedostižni ideali čak i za današnju Srbiju. Srbija je tada konačno, posle dugih političkih borbi, postigla ravnotežu između raspoloženja javnog mnjenja i političkih elita – naglašava Miloš Ković.

Prema njegovim rečima, upravo se tu „vidi taj strašni nesklad u vrednosnoj orijentaciji koji postoji između političkih, medijskih i poslovnih elita i tihe većine u današnjoj Srbiji“.

– Stanovnici tadašnje Srbije nisu mogli da zamisle besomučnu medijsku propagandu i elektronska sredstva nadziranja koja danas postoje. Srbije je tada vodila uspešnu spoljnu politiku, koja joj je pomogla ne samo da u iskušenjima ne ostane sama, nego i da pobedonosno završi ratove od 1912. do 1918. godine. Konačno, Srbija tada nije trgovala sopstvenim teritorijama, kako se danas čini sa Kosovom i Metohijom, nego je oslobađala i ujedinjavala srpske i jugoslovenske zemlje. Danas se, poigravanjem sa državnim teritorijama, otvoreno gazi ustav naše zemlje, što je u vreme kralja Petra bilo nezamislivo. Milan i Aleksandar Obrenović su, međutim, umeli da se poigraju sa ustavima i osnovnim zakonima zemlje. Nije zgoreg da se setimo da su KiM oslobođeni upravo u vreme kralja Petra – kaže Miloš Ković odgovarajući na pitanje da li su „ideali kralja Petra Prvog jednaki težnjama današnje Srbije“ , kako se prošle subote čulo u Kikindi na otkrivanju kraljeve biste.

Upitan zašto se u javnosti često previđa da je kralj Petar Prvi poslednji kralj Srbije i prvi vladar Kraljevine SHS, Miloš Ković odgovara da razlog verovatno u tome što se stvaranje jugoslovenske države gotovo uvek identifikuje sa ličnošću kralja Aleksandra Karađorđevića.

– Istini za volju, za to ima razloga, jer od kada se, 1914. kralj Petar povukao sa prestola, Aleksandar je, kao regent, postepeno preuzimao sve veću vlast. Za razliku od Petra, on je zaista hteo da vlada i odlučuje. Iako je kralj Petar formalno vladao do smrti 1921, od 1914. godine o ključnim pitanjima nije odlučivao on, nego regent Aleksandar – napominje Miloš Ković.

Kralj Petar Prvi, peto dete kneza Aleksandra i kneginje Perside Karađorđević, rođen je u Beogradu uoči Petrovdana 11. jula 1844. godine. Zbog domaćih političkih (ne)prilika školovao se u Srbiji, Švajcarskoj i Francuskoj, gde je, uz sklonost ka fotografiji i slikarstvu, završio i prestižnu vojnu školu Sen-Sir. Dosta je držao i do političkog obrazovanja, zahvaljujući čemu je upoznao i usvojio ideje političkog liberalizma, parlamentarizma, demokratije i demokratskih institucija.

Kao važan „detalj“ u kraljevoj biografiji istoričari posebno ističu da je početkom 1868. u Beču knežević Petar u svojoj 24. godini štampao vlastiti prevod knjige engleskog političara i filozofa Džona Stjuarta Mila „O slobodi“, sa svojim predgovorom, koji će kasnije postati njegov politički program. Dve godine kasnije pridružio se Legiji stanaca 1870. i na strani Francuske učestvovao u francusko-pruskom ratu. Bio je odlikovan Ordenom Legije časti za ratne zasluge, a pod imenom Petar Mrkonjić 1875. pomagao je i lično učestvovao u bosansko-hercegovačkom ustanku.

Posle majskog prevrata 1903. u kome je ubijen poslednji srpski vladar iz dinastije Obrenović Narodna skupština izabrala ga je za kralja Srbije. Krunisan je 21. septembra 1904. u beogradskoj Sabornoj crkvi, a miropomazan 9. oktobra iste godine u srednjovekovnom manastiru Žiča. Kao ustavni vladar uveo je Srbiju u vladavinu parlamentarne demokratije.

U balkanskim ratovima kralj Petar Prvi bio je vrhovni komadant Srpske vojske, ali je zbog godina i bolesti 22. juna 1914. kraljevsku vlast preneo je na svog drugorođenog sina prestolnaslednika Aleksandra. Deleći sudbinu naroda i vojske u Prvom svetskom ratu, prešao je preko Albanije i do 1919. živeo u Grčkoj, iz koje se vratio u Beograd, gde je do smrti živeo skromno u vili na Senjaku, iako zvanično bio prvi vladar Kraljevine SHS. Preminuo je 16. avgusta 1921. na Senjaku. Sahranjen je u severnoj pevici svoje zadužbine na Oplencu, a u narodu je ostao upamćen kao kralj Oslobodilac i „čika Pera“.

Na Oplencu najviše državne i vojne počasti

Iz Kraljevskih dvorova na Dedinju juče je saopšteno da bi povodom 100. godišnjice smrti kralja Petra Prvog svetu arhijerejsku liturgiju i parastos u Crkvi svetog Đorđa na Oplencu trebalo da služi patrijarh srpski Porfirije (Perić). Najavljen je dolazak i polaganje venaca prestolonaslednika* Aleksandra Karađorđevića, predsednice RS Željke Cvianović, ministara u Vladi Srbije Nebojše Stefanovića i Darije Kisić Tepavčević, kao i članova krunskih tela Kraljevskog doma. U okviru obeležavanja ove godišnjice planirane su i dve izložbe – izložba relikvija i znamenja u čast kralja Petra u njegovoj nekadašnjoj kući i izložba eksponata iz heraldike, genealogije, veksilologije i faleristike u Karađorđevoj kasarni. Današnjem centralnom obeležavanju 100. godišnjice smrti kralja Petra Prvog prethodilo je otkrivanje njegove biste prošle subote u centru Kikinde.

Deca

Kralj Petar Prvi bio je oženjen crnogorskom kneginjom Zorkom, najstarijom ćerkom kneza, a potom i kralja Nikole Petrovića. Sa njom je imao petoro potomaka – ćerku princezu Jelenu (1884-1962), udatu za jednog od prinčeva iz carske porodice Romanovih i sinove – princa Đorđa (1887-1972) i princa Aleksandra (1888-1934), potonjeg prvog jugoslovenskog kralja, dok su kći Milena i sin Andrija umrli kao deca.