„Knjiga o Titu“ Dobrice Ćosića: Od titoiste do opozicije socijalističkom monarhu

Uz gužvu, kamere, javne ličnosti o delu koje je Ćosić pisao pola veka, od putovanja brodom “Galeb” do takoreći svog poslednjeg daha – “radio je do tri ujutru 18. maja 2014, posle čega je legao i više se probudio”, a koje se smatra njegovom testamentarnom knjigom i istorijskim izvorom prvog reda, u utorak uveče govorili su: njen priređivač, piščeva kći Ana Ćosić Vukić, Veljko Lalić, glavni i odgovorni urednik časopisa Nedeljnik, Marko Krstić i Tanja Vučković iz Lagune.

“’Knjigu o Titu’ pisao sam zbog sumnje u upitni luk moje ideološke i političke evolucije: zašto sam ja titoist postao antititoist; zašto je međusobno poverenje pretvoreno u političko neprijateljstvo. Takvi odnosi između Tita i mene ne mogu se dublje razumeti bez proširenih sećanja na moju prošlost, koja nisu izbledela ni u ‘tuđem veku’. Moj odnos sa Titom u drugoj polovini dvadesetog veka, svestan sam, fabulirale su istorija i moja književna i društvena ambicija. Ali i Titov pragmatizam: trebali su mu kritički sledbenici, kakav sam ja bio. Taj odnos se nije srećno okončao, ali beleženjem o njemu i 2014. godine možda mogu da proširim sliku političkog stanja i dešavanja u jugoslovenskom i srpskom društvu toga doba i možda da razjasnim pitanje odnosa između najvećeg posleratnog jugoslovenskog predsednika FNRJ i ideološkog protagoniste modernizma i pisca sledbenika koji mu je postao protivnik, disident i organizator opozicionog suprostavljanja socijalističkom monarhu”, reči su samog Dobriće Ćosića u predgovoru “Knjige o Titu”, koja je celu deceniju čekala na objavljivanje.

– Bilo je besmisleno odmah objaviti poslednju Ćosićevu knjigu kad od devedesetih godina prošlog veka njegovi romani nisu objavljivani iz političkih razloga. Trebalo ga je umanjiti kao pisca, a uvećati kao političara. Njemu je sudbina srpskog naroda bila jedna od najvažnijih tema kojima se bavio u svojim delima. Želeo je završi sve svoje knjige – knjige o Katićima, sa drugim delom dnevničkih zapisa “U tuđem veku” odugovlačili smo nekoliko godina iz ličnih razloga, a promocija prvog toma romana “Vreme smrti”, koji je Laguna objavila u junu 2014, bila je prva i jedina komemoracija Dobrici Ćosiću – rekla je Ana Ćosić Vukić objašnjajući zbog čega se štampanje “Knjige o Titu” odlagalo 10 godina.

Priča o nekadašnjem “jugoslovenskom vrhu” iz Ćosićevog ugla, u kojoj je on pripovedač i glavni junak, počinje u avgustu 1944, kad su “Englezi u partizansku Suvu Reku bacili sa oružjem i vreću sa Titovim fotografijama”.

Umalo kažnjen slanjem na front zato što je tu Brozovu sliku objavio na poslednjoj strani partizanske štampe Mladi borac, Ćosić svedoči da je “drugi put video Tita na Prvom kongresu antifašističke omladine Srbije”, dok je treće viđenje bilo i prvo razočarenje zbog saznanja da prvi čovek jugoslovenske revolucije ima “veštački tamnu kosu”.

Slede godine saradnje, potom nerazumevanja i razlaza, ali se njihova priča ne završava 4. maja 1980. poglavljem “Ipak je umro” već se produžava nešto više od godinu, do noći u kojoj uznemireni paunovi iz dvorišne kuće u kojoj je Broz sahranjen u Užičkoj ulici na Dedinju stradaju pod točkovima taksija u prolazu.

Između engleske propagande 1944. i te junske noći 1981. smeštena su Ćosićeva sećanja i mnogobrojne ličnosti iz posleratne istorije nekadašnje Jugoslavije, objašnjavaju se ne samo njegovi i Brozovi odnosi nego i mnoge kontroverze vezane za druge tadašnje poličare, posebno aferu Ranković, kao i ugledne književnike poput Miroslava Krleže i Ive Andrića.

Deo “Knjige o Titu” su i dosad neobjavljivane Ćosićeve beleške iz Budimpešte.

Ana Ćosić Vukić posebno naglašava važnost završetka knjige koji govori o vremenu u kome se postavljaju temelji buduće demokratske opozicije u Srbiji, ulozi njenog oca u tome, kao i u pripremama ideološke platforme neobjavljenog časopisa Javnost u čijoj su redakciji bili: Ljubomir Tadić, Svetozar Stojanović, Zoran Gavrilović, Lazar Trifunović, Zoran Đinđić, Nebojša Popov, Dušan Bošković.

– Ovo nije klasična knjiga dnevničkih zapisa, ovo je neka vrsta dokumentarnog romana… Dobrica Ćosić je mlad čovek koji veruje u ideju, bori se za nju, postaje jedan od njenih glavnih nosilaca, deo je države, a završava kao protivnik te iste ideje. “Knjiga o Titu” je ne samo razumevanje Ćosića kao protagoniste tog vremena nego i put za razumevanje Ćosića u 21. veku – naglasio je urednik knjige Marko Krstić.

Veljko Lalić smatra da je intervju sa Dobricom Ćosićem, koji je uradio nekoliko dana pre piščeve smrti u maju 2014. odredio sudbinu Nedeljnika koji je prvi objavio kao feljton i delove “Knjige o Titu”.

– Ovo je veoma važno delo i zapravo prva Ćosićeva politička knjiga. U njoj nije samo Dobrica Ćosić prvi put političar nego je prvi put i Tito isključivo političar, priča samo o političkim temama. Ova knjiga zaokružuje Ćosićev književni i politički život – ocenio je Veljko Lalić.

“Otac nacije”, prvi predsednik SRJ, prvi dobitnik NIN-ove nagrade

Učesnik NOB-a, političar, politički i nacionalni teoretičar, Dobrosav Dobrica Ćosić (1921-2014) kao književnik oprobao se u pisanju romana i eseja.

On je pre 70 godina bio prvi dobitnik NIN-ove nagrade za roman “Koreni”, a tri puta bio je kandidat za Nobelovu nagradu za književnost.

Dobrica Ćosić političar 1965. odbio je Brzovu ponudu da preuzme vlast u Srbiji da bi bio “pisac i slobodan čovek”, ali je u istoriju ušao i kao prvi predsednik Savezne Republike Jugoslavije, od 15.juna 1992. do 1. juna 1993.

Jedan od prvih komunističkih disidenata Milovan Đilas za Ćosića je javno tvrdio da je “najvažniji Srbijanac”, a u štampi je imao i status “oca nacije”.

Ćosić je tvorac teorije o “Srbima ratnim pobednicima i gubitnicima u miru”, a njegov koncept o rešavaju kosovskog problema podelom KiM imao je veliki uticaj na zvaničnu politiku Srbije prema južnoj srpskoj pokrajini.

Pogotovo posle NATO bombardovanja SRJ i uvođenja protektorta UN na KiM.

U SPC je uživao veliko poštovanje, a on je među srpskim vladikama posebno cenio episkopa bačkog Irineja (Bulovića) koji ga je, u prisustvu tadašnjeg SNS-SPS državnog vrha, molitveno ispratio na “onaj svet”.

Počiva na beogradskom Novom groblju.

Prema delima Dobrice Ćosića snimljene su TV serije: „Koreni“ (2018) i „Vreme zla“ (2021), a uskoro bi trebalo da počne emitovanje TV serijala od 30 epizoda.