Ko je bila Anka pomodarka, a ko muški trendseteri prestonice: Istorija beogradske mode za početnike (FOTO)

Vinčanke su ovde “šetale” u dvodelnim lanenim kompletima sa „V” izrezom, mini suknjama i dokolenicama, koje nosimo i danas, skoro 7.000 godina kasnije.

To potvrđuju pronađene vinčanske figurine, koje su svetsku arheologiju zapanjile svojom lepotom. Posetite Arheološko nalazište Belo brdo u Vinči, gde je smešten Muzej koji čuva tu svetski važnu arheološku baštinu.

Hiljadama godina kasnije, kad je Vinča postala Beograd, na raskršću Istoka i Zapada i granici dva velika carstva, Osmanskog i Austrijskog, moda na ulicama je verno pratila belosvetske istorijske i geopolitičke mene.

Beleška iz 19. veka kaže da je “Beograd poslednji bazar Carigrada i prvi magazin Beča prema istoku”.

Kako se Srbija oslobađala turskog jarma, tako je skidala čakšire poturlije, ali i zadržavala fesove.

Ti procesi emancipacije bili su dugo putovanje u Jevropu, i nisu prihvaćeni preko noći.

Dokaz da je Srbija pratila svetske modne trendove je i srpski prosvetitelj Dositej Obradović, koji je u Pariz pošao u čakširama i fesu, a vratio se 1808. godine, na otvaranje Velike škole, preteče Univerziteta, obučen po poslednjoj evropskoj modi – u tzv. ampir stilu Napoleonovog carstva, u fraku sa šeširom na glavi.

Beogradska čaršija je zanemela.

Baš kao i mlađani Vuk Karadžić kad je 1816. godine stigao iz Beča da skuplja narodne pesme.

Da su Dositej Obradović i Vuk Karadžić bili naši prvi trendseteri, zvuči šašavo, no tako je Evropa počela da dolazi orijentalnom Beogradu u goste.

Srbi školovani u inostranstvu donose to parče Evrope kući, bila to kultura, moda, nameštaj.

Prva Srpkinja koja je prigrlila bečku i parisku modu, bila je Anka Obrenović, ćerka Jevrema Obrenovića, brata kneza Miloša.

Zbog toga je prozvana Anka pomodarka.

U vreme kada se u Srbiji ženska deca ne školuju, Anka je najprosvećenija žena na Balkanu.

Objavila je prvu knjigu prevoda sa nemačkog u nas. 30-ih godina 19. veka u Evropi je hit bidermajer, pa Anka na slici iz 1835. godine nosi haljinu sa brdom podsuknji, korset, viseće lokne, gola ramena.

Baš kao i prva srpska slikarka, Katarina Ivanović, na čuvenom autoportretu iz 1836. godine, koji je naslikala dok je studirala u Beču.

Koliko se Srbija u 19. veku elegantno nosila svedoči kuća u koju je čak i jedna kraljica dolazila nenajavljena – Dom Jevrema Grujića, prvi privatni muzej u Srbiji.

Kako je pod istim krovom u Beogradu živelo nasleđe i Osmanskog carstva i građanske Evrope svedoči 1829. nemački putopisac Oto Dubislav Pirh prilikom posete kući jednom beogradskom trgovcu: u jednoj sobi su nameštaj i odeća „po evropski, sve moderno i elegantno“; u drugoj sobi iste kući sve moda a la turka: „nigde nameštaja, samo jastuci i ćilimi“ i visi srpsko odelo. U kući je domačica često odevena mešovito.

Beograđani su još četrdesetih godina 19. veka počeli da prihvataju evropsku, prvenstveno parisku modu.

Tada su u Beograd pristigle zanatlije iz Vojvodine, Beča i Pešte, koje su radile prema modelima iz bečkih i francuskih žurnala.

Istovremeno su i francuski trgovci počeli da donose svoju luksuznu robu.

Kad bi Ulica Kralja Petra progovorila, mogla bi da ispriča istoriju Beograda.

Kako je bila privredni, administrativni i kulturni centar Beograda, u njoj se nalazila i prva krojačka radnja evropskih odela u prvom beogradskom hotelu “Kod jelena”, otvorenom 1843, koji je podigao srpski knez, pravi dendi Mihailo Obrenović.

Početak svetske mode datira iz 1857. kada je Čarls Frederik Vort, Englez u Parizu, osnovao prvu kuću visoke mode. Beograd je te 1857. prvi put osvetljen sa 360 fenjera u novogodišnjoj noći.

Od sedamdesetih 19. veka postala preovlađujući način odevanja gradskog stanovništva.

Te 1892. krenuo je Beograd u 20. vek, tramvajem. Bio je treći grad u Evropi pre Berlina, Londona i Pariza, a posle Frankfurta i Ciriha, koji je uveo tramvaj.

Dolaskom na vlast dinastije Karađorđević, 1903. godine, političke, kulturne i trgovačke veze sa Francuskom postale su neposrednije.

1907. godine, u Ulici Kralja Petra 16 otvorena je i prva robna kuća u Beogradu, “ robni magazin”, za Beograđane pravo čudo koje je donelo duh modernizacije u čaršiju.

Do tada su Beograđani mogli da kupuju samo po malim zanatskim radnjama, a sada su ovde prvi put sve imali na jednom mestu, i to na više spojenih etaža.

Danas je ova zgrada jedan od najlepših spomenika secesije u Beogradu i zaštićen spomenik kulture.

Zanimljivo je da je brat Benciona Bulija, vlasnika te prve robne kuće – Hugo Buli, 1896. godine iz Beča doneo u Srbiju i prvu fudbalsku loptu, a maja iste godine odigrana je prva fudbalska utakmica na donjem gradu, kod Nebojša kule).

Kako je živela, zabavljala se i kakvu je modu terala srpska građanska elita u drugoj polovini 19. i prvoj polovini 20.veka slikovito priča Muzej primenjene umetnosti, smešten u Palati Čelebonović, zaštićenom spomeniku kulture.

U zgradi je živeo uspešni beogradski advokat Jakov Čelebonović, sa porodicom.

Zahvaljujući ugledu koji je Jakov kao advokat i predsednik Jevrejske opštine imao u društvenom životu međuratnog Beograda i Palata je bila stecište znamenitih ljudi tog doba.

Tridesetih godina 20. veka, tu je bio najpoznatiji krojački salon “Sudarević i Savković” koji je diktirao mušku modu u Beogradu.

Zanimljivo je da je vlasnik salona, krojač Nikola Sudarević, bio istovremeno muzičar, kompozitor i član hora Beogradske opere.

U istoj palati bila je i čuvena obućarska radnja Koste Mitića, koji je bio kraljevski dvorski liferant, tj. dobavljač obuće za dvor, za kralja Aleksandra, kneza Pavla i kneginju Olgu.

U „Palati Čelebonović” 1932. godine osnovana je i „modna krznarnica”, a od 1939. do 1967. godine postojala je i čuvedna krojačka radnja „Labud”, uz nekoliko pauza tokom okupacije.

Posle drugog svetskog rata, zgrada je nacionalizovana i od 1950. u njoj je Muzej primenjene umetnosti (MPU).

Posebno je zanimljiva Zbirka tekstila i kostima Muzeja, koja čuva predmete starosti od 4. veka sve do prvih decenija 20.veka, koji živopisno pričaju istoriju Srbije kroz istoriju odevanja i mode.

Neki od kurioziteta koje možete da vidite su: francuska komoda Karađorđevića, u stilu Luja XV kakvih ima svega sedam na svetu; paravan za kamin i peć koji je oslikala najznačajnija srpska slikarka s kraja 19. veka, Nadežda Petrović, a koji je služio da se imućnim Srpkinjama ne istopi šminka kad sede kraj vatre; lepeze od nojevog perja, torbica od kornjačevine za sitan novac, revolucionarni viktorijanski model cipele, izmišljen da pokrije ženski članak, jer nije bilo učtivo otkriti ijedan deo kože …

To su tek neki od 37.000 predmeta MPU neprocenjive vrednosti koji pričaju privatnu, intimnu, društvenu, zabavnu i modnu istoriju Srba.

Krajem 19. i početkom 20. veka, po ugledu na Pariz, u Srbiji su nikli brojni „ mode saloni. Najstariji za koji znamo bio je Modni salon Ruže Koen osnovan 1910. godine. Tu ste mogli da kupite francuske parfeme, kvalitetne tkanine i toaletni pribor.

Preduzimljiva Ruža zapošljavala je između 10-12 radnika, a zanimljivo je da je redovno objavljivala i članke u „Nedeljnim ilustracijama” i „Ilustrovanom vremenu”, u kojima je obaveštavala „naše dame o najnovijim trendovima u pariskoj modi, čiji je veliki ambasador”.

Darinka Pivarević otvorila je salon 1911. godine. Još jedno poznato ime bila je Angelina Rusojevna koja je bila uspešna modna kojačica.

Simbol beogradskog modnog šika će 1919. godine postati salon Rebeke Jakovljević-Amodaj, prve modne kreatorke u istoriji srpske mode. Rebeka je salon otvorila u Uzun Mirkovoj 4, na mestu današnjeg Aero kluba, samo tri godine nakon Koko Šanel.

Bila je toliko popularna da ju je spomenuo i čuveni srpski pisac Branislav Nušić u svojoj drami „Dr” iz 1936.

Dok su se u drugim salonima modeli birali iz časopisa, Rebeka je sa svojih putovanja u Pariz donosila gotove modele koje je pokazivala klijentima na malim modnim revijama, tj. živim manekenima.

Dame su, nakon biranja modela, birale i skupocenu tkaninu od koje će biti sašiven, a Rebeka im je pomagala da odaberu model u skladu sa svojim stasom, godinama, bojom tena i kose.

Dok u to vreme modni krojači, nisu bili javne ličnosti kao danas, Rebeka Amodaj je bila meta novinara, koi su pratili svaki njen korak i od nje stvorili pravu gradsku modnu ikonu – trendseterku i influenserku tog vremena.

Jedna anegdota nam dosta govori o njenoj popularnosti i uticaju.

Rebeka je volela izlaske i društveni život i bila je redovna gošća u Džokej klubu, jednom od najekskluzivnijih mesta u Beogradu, gde se zna da je igrala poker sa kraljem Aleksandrom i pobeđivala ga.

Jedne večeri je, spremajući se za izlazak, u žurbi zaboravila da stavi jednu minđušu.

Kako je u Džokej klubu uvek bilo novinara u potrazi za beogradskim pričama i skandalima, svi su primetili da Rebeka nema jednu minđušu i već sutradan su se u dnevnoj štampi pojavili napisi ’Rebeka lansira novu modu – samo jedna minđuša’. Tako je nastao novi trend u Beogradu.

U njenim salonima je šiveno i do pedeset toaleta nedeljno, za mušterije iz Srbije ali i regiona. Živka Dankučević otvorila je salon 1921. godine.

Njen salon nudio je veliki izbor prvoklasne svile i štofova uvezenih iz Francuske. Iste 1921. Katarina Mladenović je otvorila svoj salon.

“Patentirala je oslikavanje svih vrsta tkanina rastopljenim metalima, ukrašavala je modele sintetičkim draguljima i već 1923. napravila izložbu u Ženskom klubu.

Prikazala je kolekciju s detaljima inspirisanim šarama s pirotskih ćilima, koju je nameravala da ponudi Parizu”, priča mr Bojana Popović, kustoskinja Muzeja primenjene umetnosti, koja je stručno istraživala istoriju beogradskog modnog šika 1918-1941. Katarina Mladenović još 1924. odlazi u Pariz, gde radi za najuglednije modne kuće.

Modna groznica protresala je Beograd “ludih” dvadesetih i tridesetih godina 20.veka. Sredinom 1920-ih godina, Beograd je bio poznat kao „mali Pariz“, jer je pratio trendove svetske prestonice mode.

Noviteti viđeni u tada najprestižnijim modnim časopisima, »Vogue« i »Femini«, mogli su se naći u beogradskim izlozima.

To je period procvata Beograda, u kome Knez Mihailova, od uskog orijentalnog sokaka, punog bašti ograđenih plotovima, postaje trgovački centar grada, sa luksuznim radnjama i automobilima.

Beograd postaje važan centar na kulturnoj mapi Evrope, u kome gostuju najveće svetske zvezde tog doba.

Zanimljivo je da je tokom gostovanja u Beogradu 1929. Džozefina Bejker, najbolje plaćena zvezda pariskih varijetea, “najsenzacionalnija žena svih vremena” za Hemingveja i “Nefertiti današnjice”, kako ju je zvao Pikaso, u čuvenoj Robnoj kući Mitić u Knez Mihailovoj kupila svilu i svilene čarape.

Džozefina Bejker u Beogradu dočekana je sa ovacijama, a očarala je i čuvenu srpsku slikarku nadrealizma, Milenu Pavlović Barili koja ju je odmah naslikala.

Zanimljivo je da Milena Pavlović Barili radila ilustracije za naslovnice čuvenih modnih časopisa kao što su: „Vogue“, „Harpers Bazaar“.

Robna kuća Mitić je 1938. imala je oko 25 000 mušterija, što je za to vreme i ne tako veliki Beograd i danas impozantna brojka.

U zgradi Srpske akademije nauke i umetnosti, nalazila se jedna od najstarijih i najuglednijih beogradskih radnji iz 1889. godine, koja je nosila ime vlasnika i krojača Đure Janoševića.

Enterijeri beogradskih radnji izgledali su otmeno, poput onih u najvećim svetskim modnim centrima, i na taj način su „davali ton modi, lansirali novitete, unosili šik, potiskujući sumnjiv ukus i rđavu robu“, pisale su tadašnje novine o radnji Đure Janoševića.

Jedna izreka glasila je da se „u Beogradu otvaraju kišobrani kada u Parizu pada kiša” iz čega se vidi koliki je bio uticaj Pariza kao vodećeg svetskog modnog centra.

Posleratna opčinjenost Beograda Parizom bila je tolika da su nazivi nekih od najboljih beogradskih modnih salona i trgovina bili transkribovani na francuski jezik, te je Đura Janošević bio Georges Janosevitz, a računi za otmenu klijentelu ispisivani su na francuskom.

Orijent ekspres igrao je ključnu ulogu u razvoju beogradske mode.

Na početku svake sezone, vlasnici beogradskih radnji, salona i krojači sedali bi u Orijent ekspres u Beogradu i putovali u Pariz da bi kupovali najnoviju i najbolju robu, kao i modele koje bi potom mogli da, uz licencu, kopiraju ili modifikuju u svojim salonima.

Sve bolje snabdevene knjižare imale su širok izbor evropskih modnih časopisa koji su kreirali i beogradsku modu, poput „Voga“ i „Femine“. Samo 15-ak dana posle izlaska novog broja, Beograd bio obučen po poslednjoj pariskoj modi.

Od zgrade Akademije, do Palate Albanija protezao se korzo, izuzetno važan za društveni i modni život tog vremena.

Korzo je glavno ulično šetalište, promenada.

Bila je to svojevrsna modna revija na ulici, izložba lepote i šarma.

Na korzou su bile obavezne ženske kape „habig“ ili „borsalino“, pokazati nove haljine i cipele.

Gospođice su zvali „cvet sa korzoa“, a momke “dendi sa korzoa“. Zanimljivo je da su šetači na korzou bili gotovo isključivo neženje i devojke.

Zanimljivo je da je 1927. Vojislav Ercegovac otvorio prvi od pet salona, koji i danas Beograđankama nudi otmene šešire.

Modisterijski salon na Terazijama je danas jedini modni salon koji nam je u amanet ostavio taj blistavi međuratni beogradski modni šik.

Autorka je urednica i autorka tv serijala “Beograd za početnike” i “Srbija za početnike”