Ko je „ukrao“ čuvenu sliku i da li Mona Liza treba da se vrati „kući“?

Naime, kako prenosi Večernji list, jedan od najpoznatijih svetskih arheologa, Egipćanin Zahi Havas, svojim nedavnim javnim nastupom izazvao je žustru raspravu u umetničkom svetu.

Gostujući na festivalu Isola del Libro u Orvietu, na kojem je držao govor o najnovijim egipatskim arheološkim otkrićima, dao je intervju italijanskoj agenciji ANSA, u kojem je pompezno obećao da će pomoći Italiji da vrati Mona Lizu, čuvenu sliku Leonarda da Vinčija koja se trenutno nalazi u pariskom Luvru.

– Italija i ja se možemo udružiti kako bismo vratili ukradene italijanske artefakte. Mona Liza je najvažnija. Mora se vratiti u Italiju – konstatovao je Havas, koji se, kada je njegovo obećanje odjeknulo u medijima, ipak pokušao opravdati, rekavši da je bila reč o nesporazumu i jezičkoj barijeri.

No kontroverzni bivši ministar antikviteta poznat po zapaljivim izjavama nije ni prvi ni jedini koji smatra da je Mona Lizi mesto u Italiji, gde je naslikana i odakle potiče njen autor, renesansni genije Da Vinči. Kao i okolnosti nastanka Mona Lize, i njen je dolazak u francuske ruke dugo bio predmet spekulacija, pa tako jedan od najčešće ponavljanih urbanih mitova glasi i da ju je otuđio sam Napoleon tokom svoje italijanske kampanje 1796. i 1797. godine. Time je svoj zločin, uostalom, pokušao opravdati i Vinćenzo Perugia, italijanski lopov koji je Mona Lizu iz Luvra ukrao 1911. godine i svojim drskim činom dotad jedno od manje poznatih Da Vinčijevih dela učinio najslavnijom slikom na svetu.

Repatrijaciju Mona Lize tražio je i italijanski biciklista Alberto Betiol koji je nastupajući na Tur de Fransu prošle godine za to javno zamolio francuskog predsednika Emanuela Makrona, a za nju se založio čak i Džordž Kluni, nakon što se s problematikom upoznao zbog uloge u filmu „Odred za baštinu“. Ipak, svetski stručnjaci čvrsto i odlučno osporavaju tvrdnje da je La Đokonda, kako se još naziva, ukradena.

– Mona Liza nalazi se u kolekciji francuskog kralja Fransoa I još od sredine 16. veka. Fransoa I, Leonardov veliki mecena i pokrovitelj, osigurao mu je ogromnu platu te ga smestio u palatu Klo Luce. Tačan način na koji je Mona Liza ušla u Fransoovu kolekciju nije sasvim jasan, no malo je verovatno da se francuski kralj morao upuštati u nekakve protiv pravne radnje kako bi došao do slike koju je naslikao njegov vlastiti dvorski slikar. Leonardo je i sahranjen u Francuskoj 1519. godine. Jednostavno nema šanse da ju je Fransoa I. „ukrao“ – napisao je Martin Kemp, istoričar umetnosti i jedan od vodećih svetskih autoriteta za Da Vinčija, u kolumni za Artnewspaper, a povodom Havasovog nastupa.

Međutim, iako se Mona Liza, koja u Luvr svake godine privuče oko deset miliona posetilaca koji satima čekaju u redu i gužvaju se kako bi bacili pogled na malo platno zaštićeno neprobojnim staklom, po svemu sudeći neće uskoro vratiti u domovinu, pitanje povratka silnih ukradenih i na sumnjive načine stečenih umetnina koje se nalaze po svetskim muzejima u poslednje je vreme goruća tema.

Razlog zbog kojeg se Zahi Havas sada verovatno i uhvatio Mona Lize jeste njegova dugogodišnja borba za repatrijaciju nekih od najvažnijih egipatskih artefakata, među kojima su bista Nefertiti, danas u posedu Državnih muzeja u Berlinu, reljef zodijaka iz hrama boginje Hathor u Denderi koji se nalazi u Luvru, te legendarni kamen iz Rosette, koji nam je omogućio dešifrovanje antičkog egipatskog hijeroglifskog pisma.

Taj crni bazaltni kamen, na kojem se nalazi tekst ispisan na grčkom, demotskom i egipatskom pismu, zaista je pronašla Napoleonova vojska 1799. godine u blizini grada Rosetta, no, nakon što su Francuze nekoliko godina kasnije u Egiptu porazili Britanci, kamen je iz Rosette s pobednicima otputovao kući, gde se i danas nalazi u Britanskom muzeju.

Upravo Britanski muzej, zahvaljujući dugoj i neslavnoj britanskoj kolonijalnoj prošlosti, prema nekim procenama, u svojoj bogatoj kolekciji koja broji milione, sadrži najveći broj od drugih naroda opljačkanih, otetih ili na prevaru odnesenih artefakata – koje odbijaju da vrate. Među njima se nalaze i, na primer, Beninske bronze, bronzane skulpture kraljevstva Benin, odnosno današnje Nigerije.

Iako je nekoliko svetskih muzeja poslednjih godina popustilo pritisku javnosti i dugotrajnim naporima nigerijskih vlasti te su pristali na repatrijaciju skulptura, Britanski muzej se i dalje ne da, a nepokolebljivi su i kada je reč o povratku legendarnih Partenonskih mramornih skulptura – njihovog krunskog eksponata.