Lesingov pledoaje za tolerantnost među religijama

Režiser minhenske inscenacije u Folksteatru Kristijan Štikel je otpočeo sa probama Lesingove drame u vreme pre terorističkog masakra u Charlie Hebdo u Parizu, te je ovo primer kada realnost sustiže literarnu fikciju na najbrutalniji način.

Recimo odmah da je reditelj redukovao radnju ove drame na esencijalne momente. U njenoj srži je „parabola o trima prstenima“ koju pripoveda Natan Saladinu. U njoj je reč o pretenzijama triju religija na apsolutnost, što Štikl izopštava u apsurd. Judejstvo, islam i hrišćanstvo su u svojoj monoteističkoj biti jedno sa drugim u organskom spoju i prepletu, te među njima ne može biti prioriteta jednog nad drugim, poručuje Lesing na apodiktičan način. U duhu filosofije prosvetiteljstva i njenog celebriranja racionalizma je nastala ova „drama ideja“ u čijoj se osnovi nalazi kritika triju monoteističkih religija. U Lesingovoj varijanti racionalističkog optimizma, sve tri religije su u srodstvu, da bi Lesing na kraju drame sa patosom podvukao da svi protagonisti padaju jedan drugome u zagrljaj, po motu – we are family!

Ovaj Lesingov komad je praizveden davne 1783, zacelo dve godine nakon autorove smrti. Radnja se zbiva u Jerusalimu u vreme krstaških ratova. Mimo Natana, još su Saladin, krstaški vitez i hrišćanski patrijarh centralne ličnosti ove „dramske poeme“, kako je Lesing žanrovski odredio ovaj komad. Da rat svuda i u svemu carstvuje, sugeriše režiser projekcijom filmskih scena ratnih okršaja na inače purističkoj bini bez ikakvih rekvizita, a koja se sastoji samo od jednog brega na koji su uspinju i silaze dramatis personae ove didaktičke drame. Taj breg, koji podseća na talas, vizuelni je simbol Jerusalima (odnosno hrama u njemu), koji bi sve da tri religije zadobiju kao ekskluzivni prestižni posed.

U multikulturnom minhenskom Folksteatru je ovim komadom palo seme na plodno tle. Protagonistu Natana je glumio Avgust Cirner, rođen u Americi, koji je glumačku karijeru otpočeo nakon „Rajnhard-seminara“ u Beču, u „Burgteatru“ u austrijskoj prestonici. On je danas poznat i kao filmski glumac sa angažmanima širom nemačkog govornog područja. Njegova gluma Natana je bila izraz najvišeg mimetičkog umeća koji se poslednjih godina moglo videti na minhenskim binama. Poruka ovoga komada je eminentno politička: bez pretenzija na ekskluzivnost i prevlast religije mogu samo u ekumenskoj zajednici tj. u pacifističkom kontekstu uzajamne tolerantnosti i uzajamnog respekta ostvariti svoj iskupiteljski smisao.