Lipljan u srednjem veku – vlasteoska crkva u gradu

Ovom dokumentarnom foto-izložbom Beogradu se predstavlja jedna od retkih sačuvanih srednjovekovnih vlasteoskih zadužbina u savremenom urbanom okruženju – lipljanska crkva Vavedenja Presvete Bogorodice. Na 35 panoa prikazana je njena istorija, arhitektura, slikarstvo nastalo u dva perioda – sredinom 14. i krajem 16. i početkom 17. veka, kao i konzervatorsko-restauratorski radovi, koje je Zavod za zaštitu spomenika tokom 2009. i 2010. izveo uz odobrenje i sa novcem Uneska.

Lipljan je varoš u centralnom delu Kosova i Metohije, na desnoj obali reke Sitnice, dvadesetak kilometara južno od Prištine. U vreme podizanja crkve Vavedenja Presvete Bogorodice bio je srpski grad – tvrđava sa trgom u ravnici, uz koju je formirano naselje. Najstarija bogomolja na ovom mestu sagrađena je u 12. veku. Sadašnja je podignuta dva veka kasnije, na ostacima vizantijskog, a potom srpskog srednjovekovnog grada. Zidana je u vizantijskom stilu, nalik obližnjem manastiru Gračanica, jednoj od zadužbina kralja Milutina, koji je središte srpske srednjovekovne države iz Raške premestio na Kosovo i Metohiju.

Na otvaranju izložbe se, između ostalog, čulo da „srpske srednjovekovne crkve u gradskim sredinama predstavljaju pravu retkost, što lipljansku crkvu čini izuzetnom“ i što je jedan od razloga što je proglašen spomenikom kulture prve kategorije – od izuzetnog značaja.

„Slikarstvo ove crkve pokazuje da je srpska vlastela na Kosovu i Metohiji bila i zainteresovana i u mogućnosti da za svoje zadužbine obezbedi izvrsne, visoko obrazovane majstore, upućene u savremena umetnička kretanja. Svojim zadužbinarskim činom nepoznati ktitor je tako stvorio delo koje se, iako teško oštećeno, uključuje u sve preglede srpskog srednjovekovnog slikarstva. O crkvi Bogorodičinog Vavedenja nije mnogo pisano, do skora je bila na marginama interesovanja istraživanja, pa je ova izložba nastala i iz želje da se na manje poznat, a vredan spomenik skrene pažnja“, kažu u Narodnom muzeju.

Mirjana Andrić, direktor Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, najavila je mogućnost da izložba o lipljanskoj crkvi obiđe i Gračanicu. Govoreći o crkvi Vavedenja Bogorodice u Lipljanu, profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu Dragan Vojvodić ukazao je da je na „ovdašnjoj stručnoj javnosti da pronađe adekvatan način prisustva i konzervacije kulturnog nasleđa na KiM“.

U žicama

U srpskom delu Lipljana, do uvođenje protektorata UN na KiM, etnički mešovitog grada, nalaze se dve pravoslavne crkve. U porti srednjovekovnog hrama Uspenja Presvete Bogorodice u prvoj polovini 20. veka sagrađena je crkva posvećena svetim velikomučenicima Floru i Lavru. Od 1999. tu je centar života Srba u ovom mestu, čiju je jedinu ulicu zajedno sa hramovima Kfor dugo čuvao ograđene bodljikavom žicom. Obe crkve su u martovskom pogromu 2004. kamenovane.