Matine posvećen piscu Dragoslavu Mihailoviću u Atrijumu NBS: Trajni kritičar ‘papirnate’ proze

Dragoslav Mihailović (1930-2023), iza kog su ostale kultne knjige: “Kad su cvetale tikve”, “Petrijin venac”, “Čizmaši”, višetomni “Goli otok”… preminuo je u 92. godini 12. marta u Beogradu.

O njegovom književnom i političkom disidentstvu u NBS govorio je pisac Milisav Savić u najvećoj meri kao svedok i učesnik mnogih književno-političkih događaja, kao i Nebojša Grujičić, novinar, publcista i urednik časopisa Moderna vremena.

Prema rečima Milisava Savića, Dragomir Mihailović bio je prećutkivan, marginalizovan i zabranjivan.

Iz različitih razloga napadao ga je ne samo Josip Broz lično, već i kolege pisci jer je njegov stav bio jasan – “Jugoslaviju je smatrao promašenim političkim projektom” i otvoreno se deklarisao kao pisac srpske priče, siromašnih i patnje, što je ga činilo višestruko nepodobnim.

Savić, koji je i sam delio Mihailovićevu sudbinu nepodobnih, po dolasku u Književne novine, pokrenute 1972, već naredne godine u nastavcima objavio je “Petrijin venac”, a potom i “Ljude sa četiri prsta” takođe zabranjenog pisca Miodraga Bulatovića.

– Kad se u Književnim novinama pojavio “Petrijin venac”, to je bio šok za tadašnji kulturni Beograd, ali su ga podržali svi beogradski disidenti. Međutim, promenom stila zbog pisanja ‘crne proze’, Mihailovića kasnije počinju da napadaju i pisci tvrdeći da je to ‘magnetofonska’ proza, a ne literatura. Besmisleno su ga proglašavali piscem socrealizma, iako je bilo jasno da je on minimalista koji bogato koristi mimikriju. Potom je bio nepodoban i kao ‘seljački pisac’. Dolaskom postmodernista Mihailovića su od brisanja iz književnog života, koje su doživeli Bulatović i Aleksandar Tišma, spasili vrsni filmski režiseri i pozorišni reditelji dramatizacijom njegovih knjiga. Sa izuzetkom nekoliko pojedinaca, o Mihailovića se najviše oglušila univerzitetska kritika, što zbog straha, što zbog karijerizma i akademskih ambicija – rekao je Milisav Savić.

On smatra da će budućnost dela Dragoslava Mihailovića slediti ostale stradalničke biografije srpskih pisaca posleratne generacije zato što je sad “u trendu ‘papirnata’ književnost u kojoj nema ni trunke empatije za ljudske sudbine i patnje o kojima je Mihailović pisao”.

– Drugi razlog je što se književnosti pišu crni dani jer su film i digitalni mediji sve preuzeli. Mada, uvek ima neko ali. Dragoslav Mihailović će uvek biti kritika te ‘papirnate’ proze i to će ga s vremena na vreme vraćati u život – kaže Milisav Savić.

Nebojša Grujičić, govoreći o Mihailovićevoj prozi, naglasio je da pripada generaciji za koju je Dragoslav Mihailović bio kanonizovan kultni pisac romana “Kad su cvetale tikve”.

On smatra da je “ova Mihailovićeva knjiga za srpsku kulturu ono što je Godarov film “Do poslednjeg daha“ za filmsku industriju.

Rodom iz Ćuprije, Dragoslav Mihailović kao pisac, romansijer, scenarista, dramaturg i redovni član SANU, između ostalog, zalagao se i protiv marginalizacije srpskog jezika kakav se govori u centralnoj Srbiji.

Dobitnik je mnogobrojnih književnih nagrada i priznanja, a njegov književni opus koji obuhvata pripovetke, romane i drame, preveden je na više stranih jezika.

Bio je “pionir” među srpskim piscima koji su pisali o novijoj nacionalnoj i političkoj istoriji srpskog naroda i njenom uticaju na živote običnih ljudi.

Kao bivši zatvorenik na Golom otoku na kom je proveo 15 meseci, borio se da prava istina o ovom komunističkom logoru dospe u javnost i da nevini osuđenici budu rehabilitovani.

Bio je član Udruženja književnika Srbije i Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva u Beogradu.

Kao što je njegov poslednji izdavač Laguna objavila opraštajući se od ovog savremenog srpskog klasika, “Dragoslav Mihailović proživeo je surov, lep, bogat i dug život, čisto i uspravno, a pisao je kao što je živeo – jednostavno i istinoljubivo”.