Mijeovo delo brani identitet srpskog kulturnog nasleđa

Izložbu je pratila i svečana akademija u SANU posvećena Gabrijelu Mijeu o čijem delu i značaju za svetsku afirmaciju srpske srednjovekovne baštine za Danas govori autor postavke i kataloga istoričar umetnosti Dubravka Preradović.

* Da li je ova izložba neka neka vrsta povratka Gabrijela Mijea, koji je postavio temelje klasifikacije srpske srednjovekovne arhitekture važeće i danas, u našu javnost i na naučnu scenu?

– Zbog značaja njegovog dela Mije ipak sa naše naučne scene nije sišao tokom čitavog stoleća. Pre nego povratak na naučnu scenu, želim da verujem da je ova izložba i katalog koji je prati, poziv da revalorizujemo doprinos ovog važnog istraživača našoj nauci – da se odredimo prema njegovim rezultatima u skladu sa savremenom naučnom metodologijom i dometima koje je naša struka dosegla tokom tih stotinu godina od objavljivanja njegove knjige. Tokom svečane akademije najavili smo zbornik radova koji sam priredila i koji bi trebalo da izađe u najskorije vreme, a u kojem smo pokušali da preispitamo i kontekstualizujemo značaj Mijeovog dela u srpskoj nauci. Kao autoru bilo mi je važno da izložba komunicira sa svima, da ne bude hermeneutična i okrenuta samo ljudima iz struke, već da ispriča priču o jednom trudoljubivom istraživaču koji je gajio vanredno poštovanje prema našem srednjovekovnom nasleđu, ali i prema našem narodu kao i prema prirodi naše zemlje. Čini mi se, prvenstveno na osnovu poruka i pitanja koje sam dobila putem društvenih mreža, da je izložba o Gabrijelu Mijeu mnoge zaintrigirala i ponukala da o njemu saznaju nešto više. Ako je uistinu tako, onda je cilj postignut.

* Ko je bio Gabrijel Mije, u čemu je sve bio pionir i kad je reč o naučnoj oblasti kojom se bavio i kad se radi o metodologiji istraživanja – terenskom radu, korišćenju fotografske tehnike…?

– Gabrijel Mije francuski je istoričar umetnosti, arheolog, paleograf i sigilograf, jedan od utemeljivača modernih vizantijskih studija. NJegov plodni i pionirski naučni rad zasnovan je na obimnim terenskim istraživanjima spomenika prvenstveno u Mistri, na Svetoj Gori, u Srbiji i Makedoniji. On je bio prvi vizantolog koji je razumeo umetničku vrednost spomenika iz vremena dinastije Paleologa, dakle nakon obnove Vizantijskog carstva 1261. godine. Takođe, bio je prvi istraživač koji je razumeo značaj fotografije u naučnom radu, pa je tako priredio niz albuma snimaka vizantijskih spomenika folio formata koji su danas važan instrument u istraživanju tih crkava. NJegovi učenici su priredili četiri albuma srednjovekovnog slikarstva vizantijskih i srpskih crkava u Srbiji, Makedoniji i Crnoj Gori koje je Mije snimio tokom svojih pet naučnih misija između 1906. i 1935. godine. NJegova najobimnija dela posvećena su istraživanju ikonografije Jevanđelja i takozvanoj grčkoj školi u vizantijskoj arhitekturi, ali su ne manje važna pionirska istraživanja crkava Trapezunta, rad na objavljivanju svetogorskih pisanih dokumenta, kao i studije o liturgijskom vezu. Mijeova monografija o manastiru Dafni objavljena 1899, osim što je vanredno ilustrovana i predstavlja prvu modernu monografiju nekog vizantijskog spomenika i danas je neprevaziđena.

* Deo izložbe ukazao je i na Mijeov uticaj na naučnike sa prostora ne samo nekadašnje Jugoslavije nego i Balkana. Koliko je Mijeovo delo uticalo na francuske naučnike?

– Gabrijel Mije je postao docent na Praktičnoj školi visokih studija 1899, a prvi profesor na novoosnovanoj katedri za Hrišćanstvo u Vizantiji i hrišćansku arheologiju, a od 1926. bio je i profesor na Kolež de Fransu. I na jednoj i na drugoj je radio do 1937. godine. NJegov pedagoški rad presudno je uticao na formiranje niza generacija francuskih vizantologa. Znameniti Pol Lemerl je jednom prilikom izjavio da je njegov put u Vizantiju vodio preko male sale smeštene u zgradi Sorbone sa zidovima ukrašenim akvarelima fresaka Mistre u kojoj je Mije držao svoja predavanja. Mije je pripadao onoj generaciji vizantologa koju je predvodio znameniti Gistav Šlimberer i Šarl Dil, koji su i obnovili interes za Vizantiju i francuskoj sredini i svojim radom postavili solidne temelje vizantijskim studijama. NJegov naučni opus je obiman i još uvek ima oblasti u kojima je vanredno aktuelan. Recimo, nedavno je Mijeov rad na izučavanju liturgijskog veza u Vizantiji dobio značajno mesto na izložbi posvećenoj delima crkvenog i profanog veza u Rumuniji u kojima se ogleda vizantijska tradicija, a koja je ove godine održana u Luvru, kao i na naučnom skupu održanom istim povodom.

* Tokom pet misija od 1906. do 1935. Mije je obišao više od 80 crkava i manastira na prostoru Srbije i Makedonije – arhiva i bogata fototeka čuvaju se na Praktičnoj školi visokoškolskih studija i u Kolež de Fransu. Šta se sve nalazi u njegovom legatu i koliko je on dostupan naučnoj i široj javnosti?

– Mijeova zaostavština se čuva u dve institucije na kojima je proveo svoj radni vek – u Praktičnoj školi visokih studija, jednoj od najprestižnijih visokoškolskih ustanova Francuske, i na Francuskom koležu. Na Praktičnoj školi se čuva ogromna fototeka koju je Mije osnovao 1903. i koja danas nosi njegovo ime. U pitanju je fond koji broji više od 100.000 fotografskih dokumenta od kojih su više od 30.000 negativi na staklenim pločama, među kojima i oni nastali tokom izučavanja srpskih srednjovekovnih spomenika. NJegov legat na Francuskom koledžu poseduje kompletnu Mijeovu pisanu zaostavštinu, terenske beleške, obimnu prepisku, rukopise i mašinopise njegovih predavanja, jedan deo Mijeovih snimaka sa terena kao i crteže njegove supruge Sofi. Mijeov legat na Francuskom koledžu je u potpunosti dostupan svim zainteresovanim korisnicima, a akribični spisak njegovog sadržaja se nalazi na sajtu ove institucije. Putem interneta je moguće konsultovati i digitalizovane snimke sa Mijeovih naučnih misija koji se čuvaju u ovom legatu. Kada je pak reč o Fototeci, ona se trenutno nalazi u fazi selidbe i u ovom trenutku gotovo da nije dostupna. Naime, Praktična škola je od svog osnivanja 1868. godine bila smeštena u prostorije Sorbone, ali je nedavno odatle izmeštena sa namerom da se useli u novi kampus koji se gradi van Pariza. Iz tog razloga je u ovom trenutku Fototeka, koja je i inače dostupna isključivo profesionalcima, zatvorena za istraživače. No, dobra je vest što su svi snimci na staklenim pločama digitalizovani i da bi uskoro trebali da se nađu na internetu, čime će postati dostupni kako naučnoj tako i široj javnosti.

* Sa distance od jednog veka, koji su naučni dometi Mijeove knjige, zahvaljujući kojoj je srpska srednjovekovna kultura i naučno postala deo evropske kulturne baštine, i da li danas ima i neku vrstu političke i diplomatske aktuelnosti jer se, čak i u međunarodnim krugovima, dovodi u pitanje identitet srpskog srednjovekovnog kulturnog nasleđa na Kosovu i Metohiji?

– Knjiga „L’ancien art serbe. Les „glises“ sveobuhvatan je pregled stare srpske arhitekture, koji se od starijih publikacija posvećenih istoj temi razlikuje po tome što srpsko graditeljstvo izdvaja iz konteksta periferne produkcije vizantijskog graditeljstva. Gabrijel Mije posmatra srpske srednjovekovne crkve kao originalne domete ktitora i graditelja, nastale uspelom kombinacijom različitih graditeljskih elemenata poteklih iz Vizantije i Zapadne Evrope. On je u staroj srpskoj arhitekturi prepoznao tri velike celine, odnosno škole, koje je identifikovao u skladu sa svojom naučnom metodologijom, utemeljenom na hronološko-teritorijalnom grupisanju spomenika ? rašku, srpsko-vizantijsku i moravsku, što je podela koja je u osnovi i danas prisutna u nauci. Za Gabrijela Mijea pitanje identiteta srpskog srednjovekovnog kulturnog nasleđa se nije dovodilo u pitanje i njegova knjiga svakako da stoji na početku niza onih kojima valja braniti identitet našeg nasleđa, no mišljenja sam da je to zadatak koji je pre svega na nama.

Nezavisni istraživač

Dubravka Preradović diplomirala je i magistrirala u Beogradu, na katedri za istoriju srednjovekovne arhitekture. Kaže da je važan deo njene profesionalne karijere vezan za Narodni muzej u Beogradu, gde je dugo radila najpre kao kustos Galerije fresaka a potom kao kustos u srednjovekovnom odeljenju. U Italiji je završila specijalističke studije iz oblasti menadžmenta kulturne baštine. Doktorirala je u Italiji na univerzitetu u Udinama i u Francuskoj na Praktičnoj školi visokih studija, upravo na katedri koju je 1906. osnovao Gabrijel Mije sa temom koja se bavi politikom kultova svetaca i relikvija u Vizantiji, prvenstveno na vizantijskoj teritoriji koju zapljuskuje Jadransko more. Danas živi u Francuskoj, u Lionu. Kao nezavisni istraživač bavi se izučavanjem kultova svetitelja u ranom srednjem veku u Vizantiji i slovenskim zemljama, srpske srednjovekovne skulpture i istorijom izučavanja srpskih srednjovekovnih spomenika na osnovu kolekcije starih snimaka.

Treći u svetu

* Kako biste definisali odnos Zapada prema Vizantiji i istočnom hrišćanstvu – da li ih i koliko ih poznaju i koliko su uopšte zainteresovani?

– Mislim da je vrlo rečito o odnosu Zapada prema Vizantiji i istočnom hrišćanstvu govori činjenica da su prve katedre za izučavanje Vizantije, ustanovljene u Minhenu, a potom u Parizu – obe u poslednjoj deceniji 19. stoleća. Naša, beogradska katedra osnovana 1906. bila je treća te vrste u svetu. Dovoljno je pogledati spisak zemalja učesnica 23. međunarodnog vizantološkog kongresa koji je 2016. održan u Beogradu da bi se razumelo u kojoj meri je na svim meridijanima vizantologija živa, razvijena i razgranata naučna disciplina. Pored prvih katedri u Parizu i Minhenu, koje su i danas rasadnici budućih vizantologa, u Evropi i u SAD se razvio čitav niz važnih centara za izučavanje vizantijske civilizacije poput onog, recimo u Beču ili pak svakako najprestižnijeg Dumbatron Oks centra za vizantijske studije koji deo Harvardskog univerziteta.

Saputnica i saradnica

– Sofi Mije (1868-1942) bila je darovita slikarka koja je svoj talenat stavila u službu suprugovog naučnog rada. NJihova neposredna profesionalna saradnja započela je 1901. kada je Mije angažovao Sofi na iscrtavanju podnih mozaika kompleksa Eufrazijeve bazilike u Poreču. Venčali su se 1902. u Parizu. Otad je ona bila njegova nerazdvojna životna i profesionalna saputnica. Pratila ga je na svim putovanjima, tokom kojih je radila akvarele i crteže fresaka, arhitekture, podnih mozaika, minijatura iz rukopisa i crkvenog veza. Sve Mijeove studije i publikacije ilustrovane su njenim crtežima. Samo za publikaciju o ikonografiji jevanđelja izradila ih je gotovo pet stotina. NJeni crteži su nezamenljivi instrument naučnog istraživanja i umnogome su doprineli vrednosti i razumevanju Mijeovih studija. Podaci o njoj su davno počeli da izlaze na svetlo dana i verujem da će buduća arhivska istraživanja dodatno osvetliti njeno mesto u ulogu, ali i značaj u naučnom opusu njenog supruga. Lično sam imala sam sreću da tokom rada u Mijeovom legatu na Francuskom koležu među neidentifikovanim dokumentima pronađem fasciklu sa njenim crtežima srpskih crkava, njih oko 40, koji uistinu osim dokumentarne vrednosti imaju vanredan umetnički kvalitet. Nažalost, uslovi za izlaganja u Galeriji nauke i tehnike SANU nisu bili adekvatni za tu vrstu materijala, te smo se na izložbi ograničili da pokažemo samo nekolicinu kvalitetnih reprodukcija njenih radova – objašnjava Dubravka Preradović.