“Srpski Njutn” na Nasinoj listi 15 najznačajnijih svetskih naučnika: Milutin Milanković u ediciji “Detinjstvo srpske nauke”

U knjizi se ovaj poznati pisac, dugogodišnji novinar Radio Beograda i urednik RTS-a, bavi mladim godinama poznatih srpskih naučnika koji su tokom poslednja dva veka udarili temelje srpskih prirodnih nauka i inženjerstva.

U izboru prvih šest knjiga ove edicije, sve je ilustrovao Igor Krstić, našla su se najveća srpska naučna imena: matematičar Mihailo Petrović Alas, geolog i geograf Jovan Cvijić, botaničar i lekar Josif Pančić, inženjeri i pronalazači Mihailo Pupin, Nikola Tesla i Milutin Milanković.

Za trojicu od njih ove 2024. vezane su važne godišnjice – 210 godina od rođenja Josifa Pančića, 170 godina od rođenja Mihaila Pupina, 145 godina od rođenja Milutina Milankovića.

Milankovićevo najpoznatije naučno delo “Kanon osunčavanja”, zbog kog se nalazi na Nasinoj listi 15 najznačajnijih svetskih naučnika svih vremena, svoju prvu 100. godišnjicu obeležiće početkom iduće nedelje Međunarodnim skupom na Građevsnkom fakultetu u Beogradu.

To je razlog što je Danasov izbor iz prvih šest knjiga Pčelicine edicije “Detinjstvo srpske nauke” baš priča o odrastanju i pozorišnom prvencu u Dalju, komad se zvao “Boj na Kosovu”, a potom i školovanju u Osijeku “oca” srpske nebeske mehanike i utemeljivača srpske geofizike i geomehanike, koje se danas kod nas izučavaju na Rudarsko-geološkom fakultetu Univerziteta u Beogradu.

Ovaj naučnik koji je pre jednog veka objasnio prirodu klimatskih promena na Zemlji, utvrdivši da su “nebeski događaji pravi uzrok svega što se na našoj planeti dešava” zbog čega se smatra i “sprskim NJutnom”, osim što je mlade čitaoce zadužio vrhunskom književnošću – delima iz žanra popularne nauke: “Kroz vasionu i vekove” i “Kroz carstvo nauke”, zbog čega se smatra i utemeljivačem istorije nauke u Srbiji, danas je i deo fenomena savremene tehnologije.

Ime Milutina Milankovića na internet pretraživačima daje nekoliko stotina hiljada pojmova, što mogu da utvrde svi koji su savladali čitanje. Za one koji već razmišljaju o akademskoj budućnosti Milanković je primer da se, za razliku od mnogo poznatijih Nikole Tesle i Mihaila Pupina koji su svetsku slavu stekli u Sjedinjenim Američkim Državama, u vrh svetske nauke može dospeti i iz skromnog kabineta profesora Beogradskog univerziteta u Kapetan Mišinom zdanju, kojim je uoči Balkanskih ratova svojevoljno zamenio uspešnu inženjersku karijeru u carskom Beču.

Matematički genije i naučnik renesansnih razmera

Milutin Milanković (1879-1958) rodom je iz Dalja u koji su njegovi preci stigli tokom Velike seobe Srba 1690. sa Kosova i Metohije. Mimo porodične tradicije i preuzimanja brige o imanju, posle završene gimnazije u Osijeku, upisao je Tehničku visoku školu u Beču, na kojoj je postao i prvi Srbin doktor tehničkih nauka. Iako je u Beču izgradio uspešnu karijeru građevinskog inženjera sa šest zvaničnih patenata i više desetina izvedenih objekata u Austriji, Italiji, Mađarskoj, Rumuniji, u Srbiji je projektovao 20 armiranih mostova preko reke Timok, radio na glavnom savskom kolektoru kanalizacije u Beogradu…, Milanković nije prestao da sanja o naučnom radu. San mu se ostvario kad mu je 1909. Filozofski fakultet u Beogradu ponudio mesto vanrednog profesora na katedri “Primenjene matematike”, koja je obuhvatala racionalnu mehaniku, teorijsku fiziku i nebesku mehaniku, koju je od 1920. predavao i kao redovni profesor. Nesporno, pre svega matematički genije, Milaković je bio naučnik renesansnih razmera, bavio se: astronomijom, nebeskom mehanikom, klimatologijom, geofizikom, astrofizikom, geografijom, primenom materijala i modela u graditeljstvu, mehanikom tla, vojnim građevinarstvom, raketnim inženjerstvom, reformom julijanskog kalendara. Smatra se izumiteljem najtačnijeg istorijskog kalendara, čija je upotreba razmatrana na Svepravoslavnom kongresu u Carigradu 1923, ali do sad nije uveden u upotrebu.

Svoje glavno naučno delo “Kanon osunčavanja” Milanković je smatrao drugim članom Zakonika vasione i Sunčevog planetnog sistema, prvi član je NJutnov zakon gravitacije. Na Zemlji gotovo da nema tačke gde “Kanon osunčavanja” nije potvrđen istraživanjima i bušenjima, a Milankovićeva teorija danas se koristi i u klimatskim prognozama u vremenskim rasponima manjim od onih u kojima je on računao – 600.000 i milion godina. Osim što se bavio Zemljom, Milanković je osnivač i kosmičke klimatologije. On je prvi, još početkom 20. veka, izračunao temperaturne režime na Mesecu i bavio se istim problemom na planetama unutrašnjeg Sunčevog sistema: Merkuru, Veneri, Marsu. NJegovi proračuni se potpuno poklapaju sa rezultatima sa Marsa dobijem kosmičkim sondama koje su tamo poslate.

Preminuo je u Beogradu, gde je najpre bio sahranjen, ali je prema sopstvenoj želji kasnije je prenet na groblje u rodnom Dalju, na kome i sada počiva. NJegov beogradski dom u ulici LJube Stojanovića broj devet obeležen je spomen pločom, a u Centralnoj bibioteci SANU čuva se Milankovićeva biblioteka, sa 672 knjige kao deo radnog kabineta koji je njegova supruga Hristina 1959. predala Akademiji. Po Milutinu Milankoviću, koji je od 1920. bio član Srpske kraljevske akademije, nazvani su toponimi na Mesecu i Marsu, kao i jedna mala planeta. Evopska geofizička unija svake godine dodeljuje Nagradu Milanković. Čitaoce kod kojih popularno pisana knjiga Slobodana Stanišića “Milutin Milanković i osunčavanje Zemlje”, koja ne podleže zvaničnoj preporuci za mlađe i starije školarce, podstakne interesovanje za život i delo ovog decenijama u Srbiji zaboravjenog naučnika čeka i Milankovića autobiografija “Uspomene, doživljaji i sećanja”, prvi put objavljena 1952, kao izdanje SANU. U njenom prvom poglavlju “Detinjstvo i mladost” Milutin Milanković je prve tri decenije života detaljno opisao na više stotina strana.