Monako: Imperija izgrađena na dokolici bogatih

U drugom, posle Vatikana, najmanjem po veličini, gradu-državi na svetu, koji je istovremeno i njegov najnaseljeniji deo, luksuzni turizam doveden je do perfekcije. Sa statusom druge najmanje monarhije na svetu i „poreskog raja“ – Kneževina ne ubira porez svojim državljanima, Monako već 90 godina drži prvo mesto među najskupljim mestima na planeti, a dve trećine njegovih stanovnika čine milioneri i milijarderi sa svih meridijana. Ovde se vozi i jedna od najprestižnijih Formula 1, Grand pri Monaka koji je ovog maja obeležio 90. rođendan, a Kneževina je u martu zvanično krenula i u evropski poslovni turizam.

Monako se nalazi gotovo na pola puta između Nice i francuske granice sa Italijom. Neki ga smatraju centrom Azurne obale koja se prostire od Mentona do Sen Tropea. Formalna granica između Francuske i Monaka ne postoji. Strancima je teško da utvrde, osim po oznakama na zgradama u Monaku, u kojoj se od ove dve države nalaze. Čak se i železnička stanica nalazi na samoj granici.

Geomorfologija Monaka je surova. Zahvaljujući najmlađoj evropskoj orogenezi, Primorski Alpi direktno se strmoglavlju u morski azur, ostavljajući neznatni prostor za male plaže. To nije sprečilo nastanak naselja na litici, koje svoj naziv duguje starim Grcima i koje je na svojoj obali videlo Julija Cezara, Fridriha Barbarosu, đenovljanske, italijanske i francuske vlasti, iako od 8. januara 1297. Monakom sa kraćim prekidima vlada porodica Grimaldi.

Osnivač dinastije je đenovljanski diplomata Grimaldo Kanela, čiji su direktni potomci vladali Monakom do 1731, kad je dinastičkim brakovima ime porodice prošireno na Matinjon – Grimaldi. NJen sadašnji ogranak Polinjak – Grimaldi osnovao je 1949. knez Ranije Treći. Iako je svetski poznat po ženidbi sa holivudskom zvezdom Grejs Keli, on je u istoriji Monaka upamćen je kao vladar koji je na dokolici bogatih izgradio finansijsku imperiju i proširio svoju mini-državu, oslobodivši je lošeg glasa o sumnjivim transakcijama, tajnom bankarstvu, pranju novca i utaji poreza.

Monakom sad vlada njihov sin knez Albert Drugi, ali je u Kneževini na svakom koraku, pogotovo u istorijskim kvartovima, sećanje na njegove roditelje veoma živo. Oni imaju svoje ulice, trgove, spomenike, a na svakom koraku su i panoi sa fotografijama iz njihovog zajedničkog života, od trenutka kad su se upoznali 1955. na Osmom kanskom festivalu na kom je Grejs Keli gostovala sa filmom „Provincijalka“ za koji je dobila Oskara. NJihov prvi susret tema je i aktuelne izložbe u Kneževskoj palati, koja će trajati do oktobra, a povod je 90. godišnjice od rođenja čuvene glumice i kneginje od Monaka.

Prema zvaničnim podacima Državne turističke organizacije, Kneževina se prostire se na 2,02 kvadratna kilometra i ima sedam kvartova u kojima živi oko 39 hiljada stanovnika. Od toga nešto više od 9.000 su Monegasi – autohtono stanovništvo, dok su ostali imućni pripadnici 139 nacionalnosti, koje je na ovaj deo Azurne obale privuklo neplaćanje poreza. Zvanični jezik je francuski, mada su u svakodnevnoj upotrebi i italijanski i engleski. Domaći monegaški jezik – mešavina francuskog, italijanskog i ligurijskog dijalekta uči se kao obavezni predmet u školama da se ne bi „izgubio“.

Rimokatolička crkva u Monaku ima status državne crkve – ima pet parohijskih hramova i jednu katedralu koja i sedište nadbiskupa. Crkve imaju i druge zapadne hrišćanske denominacije. Iako se u turističkim vodičima pominje i jedna grčka pravoslavna crkva, u Kneževini gotovo niko ne zna za nju. Sve brojniji i uticajniji Rusi u Monaku za sada imaju samo svoje lokalne medije na ruskom jeziku, mada njihova štampa u poslednjem broju opširno piše o Petrovskom postu koji počinje danas i pažljivo prati poteze crkvene Moskve.

Monako nije članica EU, ali je preko Francuske vezan za njenu carinsku uniju. Zvanična moneta je evro, a Monako ima pravo da izdaje sopstvene kovanice. Glavni izvor državnih prihoda je turizam, a ozbiljni ekonomski razvoj vezan je za otvaranje prvog kazina i izgradnje železničke veze sa Parizom sredinom 19. veka.

U samom gradu žive isključivo stanovnici sa najdubljim džepom ili oni kojima firme plaćaju stanove. Za većinu zaposlenih u Monaku kupovina ili iznajmljivanje stana je nedostižan san. Oni žive u tri susedne francuske opštine, čiji stanovnici imaju pravo prečeg zapošljavanja u Kneževini, ali plaćaju porez Francuskoj, kao i u Mentonu, ranije poznatom kao „banja“ za imućne penzionere, gde je starosni prosek dugo bio iznad 80 godina. Sad se u njemu sve više naseljavaju Italijani i Portugalci, koji rade na gradilištima u Monaku.

Sedišta velikih firmi, radnje svetskih modnih brenova, agencije za trgovinu nekretninama, banke, tržni centri, restorani, kafei i poslastičarnice, zlatare, crkve i po koja apoteka i zanatska radnja ispunjavaju ovaj grad-državu podignut u stilu francuskog bel epoka u kome se gradi na sve strane. Dok stara zdanja imaju status vila i palata, novogradnja u betonu i staklu trudi se da bude što neupadljivija – ističe se samo visinom.

Iako bi zbog broja gradilišta u Monaku neko mogao da pomisli da bi to bio raj za zamenika gradonačelnika Beograda Gorana Vesića, u kneževini sa tri zaliva i obalom dugom oko tri kilometra, nema „gondola“, saobraćajnog kolapsa i „odsečenih“ kvartova, peska, blata. Visinske razlike rešene su javnim liftovima, uređenim stepeništima i šetnjom gradskim vrtovima. Besprekorno funkcioniše i svih sedam linija gradskog saobraćaja u kome karta za jednu vožnju košta dva evra, dok vožnja od Monaka do Nice staje evro i po.

Za razgledanje grada postoje kružne ture za 23 evra, pri čemu se autobusi sa turistima zaustavljaju i zadržavaju zbog razgledanja ispred 12 glavnih gradskih znamenitosti, a u ponudi su i upoznavanje Monaka sa helikopterima i jahtama.

Od tvrđave do kazina

Šta u Monaku ne treba propustiti? Stari deo grada sa Kneževskom palatom koja je smeštena u Đenovljanskoj tvrđavi iz 13. veka. U njoj su i katedralna crkva Svetog Nikole, u kojoj se članovi vladarske porodice krštavaju, krunišu, venčavaju i sahranjuju, kao i Okeanološki muzej sa 6.500 kvadratnih metara podvodnog morskog sveta. Muzej je osnovao 1906. najveći reformator među Grimaldijevima knez Albert Drugi, inače osnivač i Okeanološkog instituta sa sedištem u Parizu, čiji je jedan od direktora bio i legendarni francuski naučnik i istraživač Žak Iv Kusto. Stari deo Monaka je, prema cenama suvenira, restorana i kafea, jedini deo kneževine pristupačniji, „običnim“ stranim turistima. Glavna luka Herkul poznata je po „morskim“ cenama usluga. Mada mnogi misle da je Monte Karlo glavni grad Monaka, to je njegov najpoznatiji kvart – kockarsko, umetničko i reli središte. Obilazi se pešice jer je reč o malom, ali različitim sadržajima krajnje ispunjenom prostoru. U čuvenom Grand Kazinu, sagrađenom 1853. osim kockarnice nalaze se i Opera i Balet Monte Karla odnosno Monaka. U istorijskom kvartu Larvoto na samoj obali, koju Kneževina bukvalno građevinskim zahvatima otima od mora, nalazi se centar savremenih kulturnih zbivanja – Grimaldi forum. U njemu je od 14. do 18. juna održan 59. svetski TV festival, na kome su gosti bile zvezde poput Majkla Daglasa, DŽesike Albe, Valerije Kavali… Ovaj izložbeni prostor od 6. jula do 8. septembra biće prvi put domaćin slikarskim delima Salvadora Dalija povodom 30. godišnjice smrti ovog španskog umetničkog genija svetskog formata.

Monegaška država

Prema važećem Ustavu iz 1962, Monako je monegaška država, čiju nezavisnost i suverenitet priznaju sve međunarodne instance. Od 1993. je članica UN sa pravom glasa. Monako je ustavna monarhija u kojoj knez ima veliki uticaj na petočlani Državni savet na čijem je državni ministar čelu. Iako ima samostalnu spoljnu politiku i dve male vojne formacije, bezbednost Monaka je u nadležnosti Francuske. U Kneževini ambasade imaju Francuska i Italija, a više država ima konzulate, dok je Monako krajem 2018. akreditovao ambasadore u 30 država. Monako drži svetski rekord i prema broju policajaca po glavi stanovnika. Školovani su u Francuskoj, imaju široka ovlašćenja, koja u drugim državama zadiru u oblast pravosuđa, ali na terenu i uglavnom prevode đake preko pešačkog prelaza i pomažu turistima u snalaženju.

Knjižare, pekare, bio hrana…

U Monaku je gotovo nemoguće pronaći knjižaru – u turističkom birou mešaju ih sa bibliotekama. Što se tiče snabdevanja – prodavnica, osim bio hrane, i pekara, ne računajući poslastičarnice sa francuskim pecivom, nema baš na svakom ćošku, ali su zato novinarnice za svaku pohvalu.