Nacionalni komitet ICOMOS o ukidanju svojstva kulturnog dobra Generalštabu: Zahtevamo poništenje odluke

Međunarodni savet za spomenike i spomeničke celine (ICOMOS) predstavlja visoko respektabilnu nevladinu i  neprofitabilnu organizaciju, koja je zvanično priznata za jednu od tri savetodavna tela Uneska (UNESCO) u oblasti zaštite i očuvanja kulturnog i prirodnog nasleđa i koja aktivno doprinosi radu Uneskovog Komiteta za Svetsku baštinu i implementaciji Konvencije o zaštiti Svetske kulturne i prirodne baštine iz 1972. godine.

ICOMOS je jedina nevladina organizacija ovog tipa koja na globalnom nivou, kroz interdisciplinarnu saradnju svojih više do 11 000 članova različitih profesija (arhitekata, arheologa, istoričara umetnosti, istoričara, inženjera, postornih planera, restauratora), iz više od 100 zemalja, širom sveta ostvaruje korist zalaganjem za unapređenje zaštite i očuvanja svih vrsta kulturnog nasleđa, poboljšanje standarda i tehnika, primenu novih metodologija i postupaka.

Nacionalni komitet ICOMOS Srbija je strukovno udruženje, član Međunarodnog ICOMOS-a. Naš nacionalni komitet donosi i izvršava svoje programe i aktivnosti u skladu sa nacionalnim potrebama i programom, definisane Statutom Nacionalnog komiteta, s tim da su oni u saglasnosti sa ciljevima definisanim Statutom Međunarodnog ICOMOS-a.

U tom smislu je na Skupštini održanoj 27. novembra 2023. godine doneta jednoglasna odluka da se ICOMOS Srbija obrati Međunarodnom ICOMOS-u sa molbom da nam pomognu u zaštiti nasleđa 20. veka u Beogradu koje svakim danom nestaje pod udarom investicionog urbanizma, menjajući identitet grada, i to bez obzira na pravni status građevina, njihov istorijski, umetnički, nacionalni i duhovni značaj, odnosno na stepen njihove očuvanosti.

Međunarodni naučni komitet za nasleđe 20. veka mesecima je proučavao najvrednije objekte koji su došli u opasnost da budu srušeni – dva kompleksa građevina, Dobrovićev Generalštab i Beogradski sajam.

U tom smislu je Međunarodni savet za spomenike i spomeničke celine uputio pismo (05.06.2024) predstavnicima vlasti Republike Srbije u kojem je izrazio svoju zaprepašćenost pritiskom koji se vrši na profesionalce u oblasti zaštite nasleđa i oštro se suprotstavlja planiranom ukidanju statusa zaštićenih kulturnih dobara i njihovom rušenju.

Međunarodni naučni komitet za nasleđe 20. veka je tom prilikom ponudio svoju pomoć u razvoju strategija za konzervaciju i ponovno korišćenje ovog nasleđa.

Informacija koja je mesecima proganjala sve građane Srbije, ne samo onih u institucijama i udruženjima koja se bave zaštitom, jeste da je država potpisala memorandum kojim se zaštićeni spomenik kulture tzv. Dobrovićev Generalštab daje na korišćenje stranim kompanijama na period od 99 godina, radi „revitalizacije razvoja lokacije“.

Međutim, Odlukom Vlade Republike Srbije koja je objavljena u Službenom Glasniku u petak 15. novembra 2024. godine i koja stupa na snagu osmog dana od objave, Kompleks zgrada poznat u široj javnosti kao „Dobrovićev Generalštab“ ipak je izbrisan iz Registra nepokretnih kulturnih dobara i izgubio svojstvo kulturnog dobra čime se omogućavaju sve najavljene investicije.

Činjenica je da je celokupna stručna, ali i šira javnost jedinstvena u stavu da je Dobrovićeva arhitektura Generalštaba i Ministarstva odbrane jedno od najznačajnijih modernističkih ostvarenja posleratne arhitekture u Srbiji i celoj tadašnjoj Jugoslaviji, kako po snazi celokupnog ansambla jedinstvenog u prostoru Beograda, postavljenog na raskršću najprometnijih gradskih saobraćajnica, tako i po urbanističkoj dispoziciji i po svojim formama, i na čvrstom je stanovištu da Kompleks treba sanirati i rekonstruisati prema originalnom izgledu i dodeliti mu javnu funkciju kakva mu dolikuje.

Uprkos tome što su i u usmenoj i pisanoj formi obavešteni svi nadležni domaći i strani organi i institucije, Vlada Srbije se u potpunosti oglušila o sve te apele i omogućila brisanje ovog spomenika kulture sa mape grada. Ovim se grubo prekida istorijski kontinuitet prostora i nestaje jedna od uporišnih tačaka njegovog identiteta.

Odluka o prestanku svojstva kulturnog dobra ovom kompleksu grubo krši Zakon o Kulturnim dobrima, Zakon o kulturnom nasleđu i Ustav Republike Srbije jer su navedenim pravnim dokumentima jasno definisane procedure upisa, ali i brisanja iz registra zaštićenih nepokretenih kulturnih dobara.

Smatramo da je Vlada Republike Srbije je ovim činom nedvosmisleno uputila poruku svim profesionalcima u oblasti istraživanja, zaštite i prezentacije nasleđa da oni, kao ni valorizovano i zakonom zatićeno nasleđe, ovoj državi nisu potrebni ni sada, ni ubuduće.

Nacionalni komitet ICOMOS Srbija najoštrije osuđuje ovaj postupak Vlade Srbije i zahteva poništenje njene odluke pre zvaničnog stupanja na snagu 23. novembra 2024. godine.