Remek-delo Nadežde Petrović biće izloženo u Galeriji RIMA

Slika Žetva prvi put je izlagana na Nadeždinoj drugoj samostalnoj izložbi marta 1910. godine, priređenoj u Ljubljani u okviru Proletnjeg salona u Umetničkom paviljonu Riharda Jakopiča. Tada je kao Nadeždin poklon velikom prijatelju i proslavljenom slovenačkom umetniku ušla u Jakopičevu kolekciji, i do nedavno ostala u ljubljanskom privatnom vlasništvu. Prvi put je reprodukovana u seminalnoj monografiji o Nadeždinom životu i delu iz 1978. godine, autorke dr Katarine Ambrozić, koja ju je potom, 1985. godine, uključila u Nadeždinu veliku retrospektivnu izložbu u minhenskoj Novoj Pinakoteci priređenoj u organizaciji Narodnog muzeja. Nepune četiri decenije nakon Minhena slika se prvi put predstavlja srpskoj javnosti na izložbi koju će Galerija RIMA simbolično otvoriti na dan umetničinog rođenja.

Nastala 1908. godine, u Nadeždinoj drugoj Srbijanskoj fazi – periodu slikarkine kratkotrajne impresionističke epizode (1907/1908), Žetva objedinjuje tipično impresionistički kolorit i motiv, sa ekspresionističkim slikarskim postupkom i odnosom prema posmatranom prizoru. Nadeždin omiljeni komplementarni duo crvene i zelene boje sasvim je iščezao pred harmonijama plavičasto-žutih tonova u koje je uronjen celokupan prizor – ustalasano polje zlatnog žita u kome su raspoređene figure žetelaca u belim košuljama i sa slamnatim šeširima na glavi. Paleta je bliska onoj u Nadeždinim najznačajnijim impresionističkim pejzažima iz Narodnog muzeja Srbije poput Dereglija na Savi (1907) i Starog beogradskog groblja (1908), ali možda ponajviše koloritu Beogradskog pregrađa iz Spomen-zbirke Pavla Beljanskog i izuzetnim slikama malog formata koje je donela sa putovanja kroz Italiju 1907. godine, kao što je Pompeji iz Galerije Matice srpske. Za razliku od kolorita, međutim, ova nevelika slika (ulje na kartonu, 21 x 29 cm) izvedena je karakterističnim Nadeždinim ustalasanim, žustrim, širokim i slobodnim potezom, koji umesto svetlosne analize posmatranog prizora manifestuje njegov doživljaj. Strasni slikarski temperament, egzaltirana ljubav prema prirodi i romantičarski idealizovan odnos prema seoskom životu – ključne su osobenosti Nadeždinog stvaralačkog profila, koje su iznedrile i sliku Žetva iz 1908. godine.

Kao zanimljiva specifičnost ovog rada pojavljuju se izdvojene figure trojice žetelaca čije poze su inscenirane tako da deluju gotovo alegorijski – postavljeni u klasičnu trougaonu kompoziciju, sa dve bočne figure koje su blago okrenute ka centralnoj postavljenoj anfasno, žeteoci u beloj odeći i sa slamnatim šeširima stoje uspravljeni nad talasom useva i usmereni ka posmatraču (za razliku od drugih figura koje su nadvijene u radu i okrenute leđima) dok u rukama drže strukove zrelog žita. Ostaje na nivou pretpostavki da li je Nadežda zaista nameravala da ovim trima figurama unese trag simbolike u svoju sliku, prikazavši ih sa vezama žita kao insignijama plodnosti zemlje, kao suptilne alegorije izvornog narodnog života, koga je u vreme delovanja Prve jugoslovenske kolonije smatrala vodiljom nacionalnog zbližavanja južnoslovenskih naroda. U tom kontekstu, tri žeteoca bi mogla predstavljati tri naroda iz kojih su poticali Nadeždini najbliži prijatelji-umetnici okupljeni u Koloniji, odnosno tri naroda čije ujedinjenje u zajedničku državu Nadežda nije dočekala.

Žetva pripada dragocenom segmentu Nadeždinog opusa koji čine slike najmanjih dimenzija (čije osnovne mere ne prelaze 30 cm), rađene na kartonima, na kojima je brzo i lako beležila svoje utiske i doživljaj pred prizorom. U odnosu na istovremene slike većih dimenzija, u ovim malim „biserima“ Nadeždinog slikarstva trinom boja-potez-ritam dodatno je intenziviran kao rezultat brzine, neposrednosti i nesputanosti ekspresije. Otuda je u malim formatima Nadežda često išla brže u svom slikarskom razvoju, i u njima realizovala dela u kojima su se, u poslednjim godinama njenog života, potez i boja gotovo sasvim osamostalili kao pikturalne vrednosti. Slika Žetva našla se na sredini razvoja Nadeždinog dinamičkog ekspresionizma – transparentna i naglašena gestualnost slike koja sjedinjuje pejzaž i figure i daje ključni identitet delu ipak je, u duhu njenih slika iz Srbijanskog perioda, artikulisana u skladu sa formama prizora.

„Pred slikom Žetva oživljavaju sećanja Branka Popovića na Nadeždu koja ’sa velikim slamnatim šeširom, u gruboj odeći od seljačkog platna’ neprestano putuje i ’provodi dane i godine u radu napolju.’“ Na malim kartonima koje nosi sa sobom na svojim putovanjima, priroda i čovek – dva središnja motiva Nadeždinog slikarstva – postaju povodi za egzaltirane kolorističke i dinamičke ekspresije Nadeždinog strasnog temperamenta i dionizijski nadahnutog odnosa prema prirodi. Među tim kartonima zasićenim Nadeždinim pastuoznim tragovima boje, Žetva se bojenim orkestracijama uklopila u prvi (mada istorijski zakasneo) impresionistički talas u srpskoj umetnosti, dok se svojim ekspresivnim postupkom i ekspresionističkim odnosom prema prizoru pridružila glavnoj struji Nadeždine umetnosti kojom je srpsko slikarstvo, prva i sasvim sama, priključila savremenim evropskim tokovima s početka XX veka.“, zaključuje u katalogu izložbe istoričarka umetnosti Nevena Martinović.

Nadežda Petrović je umetničkim stvaralaštvom, teorijskim tekstovima i kritikama, društveno-političkim angažmanom, kulturnim pregalništvom i humanitarnim radom, bila ličnost bez presedana u našoj istoriji s početka XX veka. Prvakinja i predvodnica u brojnim poduhvatima od značaja za srpsko društvo, kulturu i umetnost, i sto pedeset godina nakon njenog rođenja ostala je primer uzvišene simbioze stvaralačkog genija i izuzetne ljudskosti. Do danas, njen život i opus traju kao inspiracijama brojnim stvaraocima koji su joj svojim delima ukazivali zasluženu čast i poštovanje. Stoga kao prateći eksponat u okviru izložbe u Galeriji RIMA publika će moći da vidi i skulptorski portret Nadežde Petrović, delo srpskog vajara, profesora i akademika Nikole Koke Jankovića (1926-2017).

Svečano otvaranje izložbe se održava u Galeriji RIMA 11. septembra u 19 časova. Izložba traje do 26. oktobra.