Nagrađivani i zabranjivani, preminuo veliki Dragoslav Mihailović

Pisac uticajnih i nagrađivanih romana “Kad su cvetale tikve”, “Petrijin venac” i “Čizmaši”, Mihailović je bio i scenarista i dramaturg, čija su dela prevođena na mnoge evropske jezike. Autor je i knjiga “Uvođenje u posao”, “Lov na stenice”, “Jalova jesen”, “Treće proleće”, “Preživljavanje”, “Gori Morava”, “Frede, laku noć”, “Zlotvori”, “Uhvati zvezdu padalicu”… Izabrana dela su mu štampana dva puta, u šest knjiga 1984. godine, i u sedam knjiga 1990.

Rođen 1930. godine u Ćupriji, Mihailović je diplomirao 1957. na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, na Grupi za jugoslovensku književnost i srpskohrvatski jezik.

Prethodno je, početkom 50-ih, došao u sukob sa vlastima i proveo gotovo dve godine u zatvoru, od čega 15 meseci na zloglasnom Golom otoku.

Tvrdio je da je došao u sukob s Upravom državne bezbednosti (UDBA) zbog protivljenja hapšenju svojih drugova, koji su uhapšeni zbog političkih viceva. Protiv njega je potom svedočeno da se opredelio za rezoluciju Informbiroa, kao i da je izjavio da je Tito “američki špijun” i da je Partija “likvidirala SKOJ”. Izbačen je 1949. godine iz kandidature za člana Komunističke partije Jugoslavije, a 15. septembra 1950. je uhapšen. Prebačen je na Goli otok 28. februara 1951. godine.

Prvi poluknjiževni rad, humoresku “Pismo”, objavio je krajem 1957. u Ježevom kalendaru. Zatim je nekoliko godina sarađivao u časopisu Letopis Matice srpske, koja mu je objavila 1967. godine i prvu knjigu – zbirku šest pripovedaka “Frede, laku noć”, za koju je dobio Oktobarsku nagradu Beograda. Matica srpska objavila je 1968. godine i njegovu drugu knjigu, kratki roman “Kad su cvetale tikve”. Treća knjiga, “Petrijin venac”, izdata je 1975. godine, a osvojila je Andrićevu nagradu. Roman “Čizmaši” Mihailović je objavio 1983. godine, a za njega dobio NIN-ovu nagradu i 1985. godine Nagradu Narodne biblioteke Srbije za najčitaniju knjigu godine.

Mihailović je 1969. godine, prema motivima svog romana, napisao dramu “Kad su cvetale tikve”, koja je objavljena i u oktobru te godine pet puta igrana u Jugoslovenskom dramskom pozorištu, ali posle niza napada na političkim skupovima i u medijima, lične intervencije Edvarda Kardelja i javnog govora Josipa Broza Tita, skinuta je sa repertoara zbog eksplicitnog pominjanja golootočkih zatočenika. Posle toga 14 godina nije stavljana na repertoar, a obnovljena je u Narodnom pozorištu u Beogradu 1984. Igrani film prema već otkupljenom scenariju nije snimljen. Roman je bio devet godina praktično zabranjen, a isto toliko zvanični jugoslovenski diplomatski predstavnik odlagao je izlazak prevoda u jednoj socijalističkoj zemlji.

Drama “Kad su cvetale tikve” doživela je kasnije veliki broj pozorišnih, filmskih i TV adaptacija.

Prema njegovom romanu “Petrijin venac”, Srđan Karanović i Rajko Grlić napisali su scenario za istoimeni nagrađivani film, u režiji Karanovića, sa Mirjanom Karanović u glavnoj ulozi.

Mihailović je 1990. godine počeo je da objavljuje i dokumentarno-publicističku knjigu u više tomova “Goli otok” (poslednji, peti tom objavljen je 2012. godine).

Objavio je i publicistička dela i naučne studije Kratka istorija satiranja (1999), Crveno i plavo (2001), Vreme za povratak (2006), Majstorsko pismo (2007), kao i dramu Skupljač (2011). U polemičkim tekstovima, izjavama i intervjuima osuđivao je dve državne koncepcije koju je Srbija tokom XX veka branila: Jugoslaviju i socijalizam.

Dobitnik je, između ostalog, i Zlatne arene za najbolji scenario u Puli (1978), Nagrade Vukove zadužbine (1994), Nagrade “Bora Stanković” (1994), Kočićeve nagrade za životno delo (2011), Račanske povelje za celokupno književno delo, Vitalove nagrade za zbirku pripovedaka “Preživljavanje”, Nagrade “Ramonida serbica” (2016)

Za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti izabran je 1981. godine, a za redovnog 1988. Bio je član Odbora za izučavanje represije (Goli otok i drugi logori i zatvori).

Takođe, bio je član Udruženja književnika Srbije i Društva srpsko-jevrejskog prijateljstva u Beogradu.

Njegovu biografiju “Reči od mramora” napisao je nemački slavista, prevodilac i poznavalac srpske književnosti Robert Hodel, osvrćući se i na njegova dela i na njegovo javno delovanje kao književnika i intelektualca u poslednjih pola veka.

Od školovanja u Ćupriji i porodičnih prilika tokom Drugog svetskog rata, prvih književnih pokušaja i početka studija prekinutih hapšenjem, preko robijanja na Golom otoku, povratka u Ćupriju i nastavka studija u Beogradu, do snalaženja i književnog uspeha pod senkom ibeovske prošlosti i lične Titove osude njegovog romana „Kad su cvetale tikve“, Hodel je oslikao bogat stvaralački i životni put Mihailovića u turbulentnom XX veku punom ratova, promena državnog uređenja i državnih granica, progona i hapšenja…

Knjigu je priredila i sa nemačkog prevela Mina Đurić, a objavljena je u izdanju Lagune.

Veliki međunarodni skup povodom 90 godina života Dragoslava Mihailovića održan je u septembru 2021. godine u Dositejevoj zadužbini u Beogradu, u organizaciji Instituta za književnost i umetnosti i Narodne biblioteke „Dušan Matić“ iz Ćuprije, a obuhvatao je više od 50 izlaganja učesnika iz Nemačke, Poljske, Austrije, Velike Britanije, Belorusije, Ukrajine, Crne Gore i Srbije.