Najvažnije faze crkvene umetnosti od 16. do 19. veka

Sto pedeset izloženih ikona dolaze iz privatne kolekcije pariskih antikvara gospodina i gospođe Manić, inače Srba poreklom. Prikupljana tokom pola veka profesionalnog bavljenja antikvarstvom, ova kolekcija je, po mišljenju više ruskih stručnjaka, jedna od najznačajnijih privatnih kolekcija ikona uopšte.

Izložbu je otvorio vladika Nestor (Sirotenko), episkop korsunski i francuski, kazavši da je vrlo srećan što je u nedavno otvorenom prostoru organizovana izložba ovakvog duhovnog i umetničkog kvaliteta.

Vaskresenje Hristovo

Izložba ikona podeljena je na dva dela. Prvi je posvećen Vaskrsu Hristovom, najvažnijem hrišćanskom prazniku. Dve središnje ikone ovog dela izložbe prikazuju Silazak u Ad, kako se, u ikonografiji, predstavlja Vaskrsenje Hristovo. Naime, svojom žrtvom na krstu, Hrist je iskupio sve žive pravednike. Međutim, spasenje nije moglo da ostane ograničeno samo na žive. Zato je Gospod sišao i Ad u kome su obitavale duše preminulih, srušio vrata pakla i spasio mrtve pravednike. Na taj način, on je svojom smrću pobedio smrt.

Inače, izložene ikone ove privatne kolekcije srpskih antikvara, koje pripadaju ruskoj umetnosti 16. i 17. veka, svojim brojem i raznolikošću posmatraču pomažu da sagleda najvažnije pravce i faze crkvene umetnosti tog perioda. Moskva u to vreme nije bila samo glavni grad ruske države, već i pravi centar kulturnog života zemlje. Za carski dvor i aristokratiju, radili su mnogi moskovski ateljei ikona, koji su regrutovali najbolje majstore iz svih krajeva Rusije. Izvanredan primer moskovskog ikonopisa ranog 17. veka jeste ikona „Svetog Jovana Bogoslova na Patmosu“, namenjena kućnom ikonostasu. Prefinjenost boje, elegancija i vrhunsko umeće ukazuju na istančani ukus bogatog moskovskog kupca.

Jaroslav i Kostroma

Tokom druge polovine 17. veka, majstori Oružejne palate, carskog ateljea, u tradicionalno rusko slikarstvo unose elemente evropskog svetovnog slikarstva. Dve ikone, „Sveti Nikola“ i „Hrist Svedržitelj“, ukazuju na tehniku i estetski pristup koji je gajen na ruskom dvoru.

Važan umetnički centar 17. veka nalazio se u Povoložju, posebno u moćnim trgovačkim gradovima Jaroslavu i Kostromi. „Bogojavljenje“, „Sabor Presvete Bogorodice“, „Nerukotvoreni obraz“ imaju karakteristične osobine jaroslavskog ikonopisa tog vremena – izražajne kompozicije, briga o detaljima, tople zelene i crvene boje, kao i živopisne krajolike sa fantastičnim oblicima.

Tokom 18. veka došlo je do promena u umetničkom jeziku i stilu zvaničnog živopisanja. Pre svega, pojavljuje se sve veći broj pozajmica iz zapadnoevropskog slikarstva i grafika. Odličan primer predstavlja ikona „Sveti Jovan vojnik“.

Bogorodica, zaštitnica čovečanstva

Središna ikona drugog dela izložbe je monumentalna crkvena ikona „Svetog Nikole čudotvorca sa žitijima“ živopisana u Centralnoj Rusiji (16. vek). Međutim, najvažniju celinu ipak čini tridesetak ikona Bogorodice sa Hristom i Bogorodičinih praznika. Mesto Bogorodice u ruskoj ikonografiji izuzetno je važno, jer osim materinske ljubavi i prihvatanja Božje reči, Bogorodica predstavlja najvažnijeg posrednika između ljudi i Boga, što se posebno vidi u Deisisnim kompozicijama gde se ona nalazi odmah pored prestola Hrista Velikog Sudije.

Slikarstvo ruskog Severa 17. veka prikazano je kroz ikone „Javljanje Bogorodice Svetom Sergiju“, „Starozavetna trojica“, „Deisis“, „Usekovanje glave Svetog Jovana Preteče“ i „Blagovesti“. One se razlikuju po grublje obrađenim drvenim podlogama, jednostavnijem slikarskom pristupu i manjem hromatskom rasponu.

Dvostrane ikone „tabletke“ su ikone manjeg formata slikane na grundiranom platnu. One su, tokom praznika, stavljane na nalonj, ali su istovremeno služile i kao uzori prilikom slikanja. Zbog krhkosti, te su ikone lako bivale oštećene ili uništavane i zato ih je danas jako malo u muzejima i kolekcijama. Prisustvo tabletki, kao i više potpisanih i datiranih ikona, u mnogome povećava umetničku, istorijski i naučnu vrednost izložene kolekcije, jer se sa sigurnošću mogu da postave u vremenu i u društvenom kontekstu.

Ikonografska sela – Paleh i Mstjora

Ikonografija 19. veka, uglavnom je predstavljena radovima poznatih umetničkih centara. Među njima, glavno mesto pripada Palehu i Mstjori, ikonografskim selima u vladimirskoj regiji. Raskošnost Paleha je na vrhuncu u ranom 19. veku, a kolekciji ima nekoliko dela ovog briljantnog perioda. Među njima je i „Vaskrsenje Hrista sa praznicima“, popularna tema među paleškim majstorima.

Ikone Paleha se odlikuju virtuoznom tehnikom i velikom brigom o detaljima. U osnovi njihovog stila leži stroganovsko slikarstvo 17. veka, iz kojeg su zadržali strast prema minijaturi, izdužene siluete, fantazmagorične krajolike i bogatu arhitekturu. U hromatskim rešenjima paleških ikona preovladavaju hladnije boje.

Sve izložene ikone iz ove privatne zbirke imaju visoku istorijsku, kulturnu i umetničku vrednosti, a može se reći da, nesumnjivo, imaju pravi muzejski značaj. Izložba u prostoru Duhovnog i kulturnog centra pri ruskoj katedrali Svete Trojice u Parizu, otvorena je do 10. aprila.

Sa tržišta Evrope i Severne Amerike

Kolekcija antikvara Manic´a izuzetno je značajna po visokom umetničkom kvalitetu izloženih ikona, raznovrsnosti stilova i regionalnih centara, što vrlo dobro ilustruje razvoj ruskog ikonografskog slikarstva od 16. do 19. veka. Inače, ikone, pristigle iz Rusije na različite načine, kupovane su na tržištima Evrope i Severne Amerike, na javnim aukcijama, kod profesionalnih antikvara kao i kod kolekcionara.