Nemačka samokritičnost

Reitani već ima impozantan opus čiji je obim plod prilježnog rada pred kojim ostajemo zatečeni. Rasporiti delo, secirati ga svim filološkim instrumentima, a potom ga iznova sastaviti u njegovoj misteriji koju istraživanje ne narušava, već tek čini jačom.

Marljivo proučavati i potom se prepustiti onome što je ta marljivost stvorila i što nas vodi do uma i srca. Prevodi ovog izdanja su izvrsni. Veština prevođenja jeste, ili bi trebalo da bude, stub svakog kritičkog rada; prevodilac je, u odnosu na izvorni tekst, dirigent kadar da ga izvede, da iznova zasvira.

Reitani je već četiri godine kreativan i neumoran direktor Instituta za kulturu u Berlinu, institucije koja je ojačala i podarila novi život susretu Italije i Nemačke, upravo u trenutku kada se mnoge tradicije i vidovi tradicije menjaju, u klimavim okvirima Evropske unije, za čiju je političku, ekonomsku, društvenu i kulturnu stvarnost Nemačka bila izuzetno značajna.

Viševekovan je odnos Nemačke i Evrope, kao i Nemačke i Helade, one antičke Grčke koja je bila jedna od značajnih limfi nemačke kulture. Helderlin u potpunosti proživljava, i bolnom i krajnje uzvišenom poezijom izražava san o Nemačkoj koja je, činilo se, mogla biti nova Helada, moderna Grčka, sveopšta kultura koja je mogla i trebalo da zasnuje novu zapadnu evropsku civilizaciju, u raznolikosti njenih naroda i kultura očuvanih u sopstvenoj individualnosti i objedinjenih kulturnom i duhovnom širinom, kao što je Helada predstavljala i raznolikost i jedinstvo svojih ostrva, svojih umetničkih, filozofskih, mitskih, političkih, verskih tradicija.

Helderlin je sanjao da Geteova, Kantova, Šilerova, Hegelova, Fihteova, možda i njegova Nemačka mogu i imaju da postanu novom Heladom modernog sveta. Ipak, na kraju, to željeno jedinstvo se, izgleda, slama. Hiperion, heroj koji ide u borbu za slobodu moderne Grčke, ostaje na kraju razočaran, odbačen u ovoj helensko-nemačkoj simbiozi i upućuje teške optužbe Nemcima.

Svaki narod, svakako, na vlastitu sreću, zna i šta je samokritičnost. No, možda nijedna kultura, nijedna politička sila nije osetila kao Nemačka, kojoj su bili znani i zločinački snovi o superiornosti, tu potrebu da kritikuje sebe, da prizna svoje nedostatke. Sve zemlje govore donekle i loše o sebi, ali nijedna nije, poput Nemačke, od samokritičnosti načinila suštinsku komponentu vlastite duhovnosti. I Italija poznaje takvu samokritičnost, koja se katkad srozava u vulgarno samoklevetanje, ali u pitanju je nešto drugo. Ne čini se da su druge nacije, Francuzi, Holanđani ili Španci, obuzeti tom manijom samoprokazivanja.

Kako objašnjavaš, Luiđi, tu snažnu komponentu samokritičnosti u Nemačkoj?

Luiđi Reitani: Invektiva Grka Hiperiona protiv Nemaca izraz je neuzvraćene ljubavi. U vremenu kada još ne postoji nemačka država Helderlin vlastitim likom izriče veru da će nemačka nacija izneti epohalni preobražaj koji, prema njegovom mišljenju, Revolucija u Francuskoj prethodno nije ostvarila.

Međutim, uviđa potom razlike koje postoje između njegovih ideala i stvarnosti. To je jedna od drama Helderlinovog života i u suštini i jedna od drama Nemačke – danas i čitave Evrope – u celini. Što su veća očekivanja, to je veće i razočaranje. Ali Helderlin nas uči da spas klija tamo gde je opasnost.

Prevod sa italijanskog: Nataša Gavrilović

Autor je poznati italijanski pisac, redovni kolumnista Corriere della Sera, autor romana „Dunav“ i „Obustavljen postupak“, koji su na srpskom jeziku objavljeni u izdanju Arhipelaga.