“Nemački ašov na Kalemegdanu” ili kako arheologija može biti zloupotrebljena zarad političkih ciljeva

Projekat je uradio nemački arhitekta Verner Marh i predstavio ga na “Izložbi nove nemačke arhitekture” na Beogradskom sajmu.

Njime je pored ostalog, bilo predviđeno rušenje i premeštanje istorijskih i nacionalnih spomenika, što je izazvalo brojne reakcije tadašnje javnosti i “Vreme” je u svom broju od 16.12.1940. godine pored ostalog objavilo da “današnji Gornji grad sa Kalemegdanom nije samo šetalište Beograđana, nego je to pozornica na kojoj su se odigrali krupni događaji iz naše borbe za slobodu, koja ima za naš narod značaj svetinje”.

Kada tome dodate i upliv nemačke organizacije čuvene po zloupotrebi arheoloških i pseudoarheoloških istraživanja, Anenerbe, koja je iskopavanjima na Kalemegdanu, reč je inače o nastavku raščišćavanja Donjeg grada kao dela pripreme prostora za izgradnju stadiona, želela da istoriju beogradske tvrđave stavi u svrhu nacističke propagande, onda je jasno što se 1941. na Donjem Kalemegdanu “vodio rat” za kulturno nasleđe i baštinu tvrđave simbola Beograda.

Događaje pre sedamdesetak godina, pokušali su da rasvetle Fondacija Neozoik i Centar za istraživanje Dunavskog regiona DAReC kratkometražnim dokumentarnim filmom “Nemački ašov na Kalemegdanu” urađenim u saradnji sa Narodnim muzejom i Muzejom grada. I ne samo to, već da na ovom primeru pokažu modele zloupotrebe arheologije.

-U vremenu u kome se na internetu sve češće javljaju neutemeljene, pseudo-naučne teorije, smatrali smo važnim da sa širom javnosti podelimo malo drugačiju perspektivu. Na primeru nemačkih iskopavanja na Kalemegdanu tokom Drugog svetskog rata, što su svakako pojmovi veoma dobro poznati široj javnosti, pokušali smo da ukažemo na načine zloupotrebe arheologije, ali i nauka o prošlosti uopšte, zarad ostvarivanja političkih ciljeva. Sama arheologija bila je veoma vrednovana u sklopu nacističke ideologije, s obzirom da su se njeni rezultati putem pseudo-naučnih teorija „brusili“ u željeni oblik i uklapali u ideju o superiornosti tzv. „nordijske rase“. Na taj način, istražujući i prisvajajući praistorijske lokalitete širom Evrope, što je bila ideja i na Kalemegdanu, Nemačka je opravdavala svoj imperijalistički projekat – pojašnjava nam ideju i motive snimanja filma “Nemački ašov na Kalemegdanu” Dimitrije Marković iz Fondacije Neozoik.

Marković, inače arheolog, bio je kao scenarista, a potom i montažer, aktivno uključen u nastajanje ovog dokumentarnog filma.

Od njega saznajemo da je “Nemački ašov na Kalemegdanu” sniman u Narodnom muzeju u Beogradu, Muzeju grada Beograda i Astronomskoj opservatoriji.

U filmu je kontekstualizovan angažman nemačkih arheologa, kao najava izgradnje Olimpijskog stadiona na prostoru Donjeg grada beogradske tvrđave, kao i sam tok iskopavanja, uz obilje arhivske građe.

Marković je za Danas rekao da dokumenta korišćena u filmu, poput fotografija i izveštaja sa iskopavanja, ili pisama aktera ovih događaja, potiču iz arhiva Narodnog muzeja u Beogradu, a pokretni arheološki materijal sa ovih iskopavanja prikazan u filmu, čuva se u Muzeju grada Beograda.

Na ovu temu govore stručnjaci nacionalnog i Muzeja grada Beograda, a gledaoce kroz zanimljivu priču kao narator vodi glumac Ljubomir Bulajić.

-Kroz priču o jednom kratkotrajnom periodu istorije beogradske tvrđave, ali i nauke kojom se i sami bavimo, želeli smo da gledaocima prikažemo modele zloupotrebe arheologije, kako bi slične probleme lakše prepoznali u budućnosti, ali i kako bi se u zajednici podigla svest o značaju kulturnog nasleđa. Stoga se nadamo da je ovaj film samo početak našeg rada čiji je glavni cilj stvaranje kontrateže pseudo-nauci. Želja nam je da i nadalje donosimo i promovišemo autentnične arheološke priče koje su potkrepljene činjenicama i koje se zasnivaju na, svima proverivim, naučnim postulatima – rekao je za Danas Dimitrije Marković iz Fondacije “Neozoik”.

Dokumentarni film “Nemački ašov na Kalemegdanu” premijerno će biti prikazan u Atrijumu Narodnog muzeja u četvrtak, 28. oktobra.