Neprekinuta priča o lokalnim žiteljima

 Monografija je na 224 stranice velikog formata, obogaćena brojnim dokumentima istorijskog karaktera, mapama i planovima, starim gravirama, izvornim i savremenim fotografijama kako zemunskih urbanih celina, tako i pojedinačnih grobova. To je jedinstveni dokument o istoriji, razvoju, svim bivšim slojevima i današnjem stanju ovog večnog prebivališta na Gardošu, čija se koncepcija može smatrati uzornom za sva buduća istraživanja. Pored prilježnog višegodišnjeg, moglo bi se reći višedecenijskog izučavanja Zemunskog groblja od strane Miodraga A. Dabižića, uspešnosti realizacije je u velikoj meri doprineo funkcionalni a pritom savremeni dizajn – zaslugom Vesne Srbinović, kao i dobra štampa Službenog glasnika.

Miodrag A. Dabižić se i ovom knjigom potvrdio kao osvedočeni i temeljni istraživač baštine Zemuna: ustanovio je dodatne podatke o njegovoj istoriji a preko sačuvanih spomenika na Gardošu došao do novih saznanja o društvenom i kulturnom životu Zemuna i njegovog najstarijeg dela – Gardoša. I više od toga, Dabižić je dao novi, ogroman doprinos saznanjima o nekadašnjim žiteljima ovog tradicionalno multietničkog grada, na primerima sačuvanih nadgrobnika na pravoslavnim, katoličkim i jevrejskim parcelama.

Ova studija je rezultat ogromnog predanog, može se slobodno reći pasioniranog autorovog rada kako na terenu, tako i u domaćim i stranim arhivama i bibliotekama, ali i zahvaljujući korišćenju usmenih kazivanja starijih žitelja čija su svedočenja često jedini izvori saznanja o pojedinim građanima ili događajima. Ta vrsta oralne istorije, zajedno sa akribično unetim podacima iz već objavljene građe, utkana je u ovu monografiju i čini je stoga izuzetno značajnom i jedinstvenom. Iako su kroz istorijska kretanja i smenjivanja vlasti u Zemunu u izvesnoj meri granice ovog groblja menjane i proširivane, njegova istorija se može u kontinuitetu pratiti od 18. veka. Poznat je, inače, podatak da su na istom mestu pronađena grobna mesta iz davnina – iz neolitskih i eneolitskih vremena. Zato možemo govoriti da je ovo groblje neprekinuta priča o lokalnim žiteljima, a sa stanovišta novije istorije, u periodu dugom skoro tri veka – tu je ispisana istorija njihovih biografija i njihovih doprinosa kulturi, nauci, umetnosti, politici, zanatstvu, društvenom životu u celini, i to ne samo grada Zemuna ali i raznih država kojima je on kroz istoriju pripadao. Pored toga, na ovom groblju se nalazi i nekoliko masovnih grobnica u kojima su sahranjene žrtve koncentracionih logora iz vremena Drugog svetskog rata, čime groblje dobija posebnu sakralnost i memorijalni status.

Pažljivim iščitavanjem natpisa na nadgrobnim spomenicima, a koristeći takođe i svu raspoloživu arhivsku i istorijsku građu i iskaze putopisaca i svedoka, Miodrag A. Dabižić je obogatio istoriju grada mnogim zaboravljenim ličnostima i potvrdio konkretnim imenima poznatu činjenicu da je Zemun bio – i ostao – grad paralelnih etničkih i verskih raznolikosti, čestih ukrštanja porodičnih veza i zajedničkih prijateljskih i poslovnih delatnosti, a pre svega grad velikih ličnosti iz intelektualnog, umetničkog i zanatskog sveta.

Autor je izneo i brojne podatke ne samo o lokalnom stanovništvu, već i o mnogim žiteljima ruske nacionalnosti koji su sahranjeni na Zemunskom groblju, zatim o Grcima, Cincarima, pa čak i o Jermenima. Istražena je cela jedna parcela posvećena Jevrejima koji su od 18. veka naseljavali Zemun, ostavivši vidnog traga u našoj istoriji i posebno u kulturi naše zemlje – do današnjeg dana. Razume se da je ovaj vekovno pogranični grad imao u prošlosti najveći broj katolika različitih narodnosti.

Pored toga, brižljivo su izučena i navedena imena svih umetnika – slikara, vajara, arhitekata, livaca i drugih zanatlija koji su doprinosili likovnim kvalitetima spomeničkih obeležja. Dabižić je na mnogima naznačio potrebu da se o njima više povede računa sa stanovišta zaštite jer zaslužuju status spomenika kulture. Među znamenitim umetnicima čija se dela još uvek nalaze na Zemunskom groblju treba pomenuti slike u Hariševoj crkvi na Gardošu Pavla Simića, arhitektonske realizacije Đorđa J. Šuice ili Svetozara Ivačkovića, vajarska dela Đorđa Jovanovića, Rudolfa Valdeca, Dragomira Arambašića, Vojina Bakića, Petra Palavičinija, Tome Rosandića, Stevana Bodnarova, Periše Milića, Gradimira Aleksića, Svetomira Počeka i dr. Zbog toga se monografija Miodraga A. Dabižića može smatrati velikim doprinosom i službi zaštite grada Beograda, jer takva stručna, istraživačka i izvorna studija danas je veoma retka. Sve to ovu originalnu, jedinstvenu i dragocenu knjigu obogaćuje i čini kompleksnom i kompletnom, na ponos svoga izdavača.