Novi trobroj časopisa Gradac – Poslednji Englez

Broj koji je priredio Muharem Bazdulj donosi Berlinove tekstove, tekstove o Berlinu, kao i odlomke iz knjiga razgovora sa Berlinom. „Berlin je imao otpor prema ideologijama koje indoktriniraju ljude tako da oni odbace veru u svoj vlastiti sud i predaju se inerciji kolektivnog uma. U tom smislu, on nije bio utopista nego politički realista, nije težio ka idealnom društvu nego ka mogućem, a najmanje lošem“, ističe Bazdulj zašto između ostalog danas posle dvadeset godina od njegove smrti treba čitati delo Isaije Berlina.

Možda je jedan od najboljih razloga zašto se danas treba vratiti ovom filozofu upravo citat iz jednog od njegovih tekstova koji se nalaze u Gradcu – „Nacionalizam. U prošlosti zanemaren, danas moćan“. „Nema potrebe naglašavati očiglednu činjenicu da ponašanje velike većine suverenih država, zastupljenih u skupštini Ujedinjenih nacija danas, pokreću dobrim delom jake nacionalne strasti, čak i više nego njihove prethodnike u Ligi naroda. Ali ipak sumnjam da bi ta činjenica iznenadila većinu proroka 19. veka, bez obzira na njihovu inteligenciju i politički intuiciju. Zato je dobar deo društvenih i političkih posmatrača toga vremena, bez obzira da li su i sami bili nacionalisti ili ne, uglavnom predviđao slabljenje ovog osećanja. Nacionalizam je, kada se sve uzme u obzir, u Evropi smatran prolaznom fazom“, piše između ostalog Berlin. NJegovi tekstovi, koji se mogu naći među koricama novog broja Gradca, tiču se i evropskog jedinstva, utopijskih ideja na Zapadu, pitanja političke teorije, te koncepta naučne istorije. O susretima sa Anom Ahmatovom piše i sam, ali se tu nalaze i tekstovi Josifa Brodskog, Anatolija Najmana…

Isaija Berlin rođen je u Rigi 1909. godine, kada je današnji glavni grad Letonije bio deo carske Rusije. Berlinov otac bio je imućni jevrejski industrijalac, te se posle revolucije porodica seli u London. Školovao se u Oksfordu i drugovao sa celom generacijom engleskih intelektualaca. Kao jako mlad čovek piše jednu od čuvenijih i uticajnijih biografija Karla Marksa, a s početkom Drugog svetskog rata počinje da radi u službi njenog veličanstva. Godine 1945. odlazi u SSSR, a njegovi susreti sa Borisom Pasternakom i naročito sa Anom Ahmatovom upisaće se u istoriju.

Od pedesetih godina dvadesetog veka njegova se akademska karijera razvija sa obe strane Atlantskog okeana. Hrabro iznosi da istina ne oslobađa ljude, a da ih sloboda ne čini uvek boljim, da je prva obaveza svake politike da „izbegne ekstreme patnje“, polemiše sa Markuzeom i Hanom Arent… Preminuo je u novembru 1997. godine, a pod stare dane mu se verovatno činilo kako je „ostvario svoje ideale“ i da je liberalna demokratija nepovratno pobedila totalitarizam. O tom delu Berlinove biografije, ali i još ponečemu iz života i dela ovog „Poslednjeg Engleza“, kako ga naziva jedan od njegovih biografa zbog njegovog shvatanja sveta, govore tekstovi u novom broju Gradca.

Časopis, koji već 40 godina uređuje i vodi Branko Kukić, izdaju Dom kulture u Čačku i Umetničko društvo Gradac. U proteklim decenijama Gradac je objavio zbornike o najznačajnijim piscima moderne književnosti. Neki od njih su – Vladimir Nabokov, Semjuel Beket, Ernst Jinger, Danilo Kiš, Viljem Blejk, Malkolm Lauri, Miroslav Krleža, Luj-Ferdinand Selin…

Keruak

Možda se još u ponekoj knjižari može naći i prethodni dvobroj časopisa Gradac posvećen američkom književniku Džeku Keruaku, koji je bio jedan od osnivača bitničkog pokreta i često nazivan „kraljem bitnika“. Broj je posvećen obeležavanju šest decenija od objavljivanja njegovog romana „Na putu“ i jedan je od onih za čuvanje (mada su takvi svi Gradcovi zbornici). Pored Keruakovih tekstova, izbora iz njegove poezije i dva intervjua koja je Keruak dao poznatim američkim novinarima, objavljeni su i tekstovi o američkom piscu koje potpisuju Henri Miler, Alen Ginzberg, Artur S. Nusbaum, Džojs Donson, Sterling Lord, Rene Galnd, Žikica Simić i drugi. Dvobroj je priredio pisac Savo Stejepović, koji u predgovoru ističe da je Keruak bio jedna od najčudesnijih figura moderne Amerike, te da se nametnuo kao osobena i jedinstvena pojava u književnosti druge polovine prethodnog veka.