Od istorije gradova do žene sultana

Reč je o knjigama „Veliki gradovi kroz istoriju“, čiji je priređivač čuveni britanski istoričar, putopisac, popularni TV autor, diplomata i plemić DŽon DŽilijus Norič i „Kairska sultana“ francuske spisateljice arapskog porekla koja živi i stvara u Maroku Dime Drubi.

Londonsko izdanje „Velikih gradova kroz istoriju – od Mesopotamije do megapolisa – portret naše civilizacije“ prestižne izdavačke kuće Tajms i Hadson (Times&Hudson Ltd) za Lagunu sa engleskog prevela je Milica Cvetković.

Ova uzbudljiva zbirka tekstova koje potpisuju poznati naučnici, muzeolozi, istoričari, istoričari umetnosti, istraživači i novinari, žanrovski stoji između istorije arhitekture i urbanizma i kulturnog vodiča za „velike svetske ture“ kroz vreme i oko planete, mada se može reći da je, kao što je govorio čuveni arhitekta Le Korbizje, „manje više sve to zajedno“, ako istoriju graditeljstva posmatramo kao „materijalizovano pozorište ljudske aktivnosti“.

„Od postanka urbanizacije u Mesopotamiji do današnjih metropola veliki gradovi su obeležavali razvoj ljudske civilizacije. U knjizi Veliki gradovi kroz istoriju iznete su njihove priče, od Uruka i Tebe do Tokija i Sao Paola. Tim istaknutih naučnika evocira karakter svakog tog mesta – njihovih ljudi, specifičnih umetnosti i arhitekture, njihove vlasti – i objašnjava razloge njihovog uspeha“, napominje u uvodnom tekstu „Od Mesopotamije do megalopolisa“, DŽon DŽulijus Norič (1929-2018).

U prvi plan, već u prvoj rečenici ističe paradoks vezan za fenomen grada – rođen je iz poljoprivrede. Norič se pridružuje jedinstvenom stavu istoričara da u rasponu od tri i po miliona godina, koliko je prema procenama savremene nauke prošlo od pojave prvih razvijenih homida do danas, epohalni značaj u celokupnom razvoju čovečanstva ima prelazak sa lovačko-nomadske na poljoprivrednu razvojnu fazu u kojoj čovek počinje da zauzima prostor, organizuje ga, kontroliše i na njemu gradi dom i prva naselja.

Noričova zbirka istorije gradova podeljena je hronološki na: drevni svet, prve milenijume nove ere, srednjovekovni svet, rani savremeni svet, doba savremenog grada. Kroz većinu ovih poglavlja provlači se istorijska nit dva grada – jednog sa statusom „večnog“ – Rima i njegovog naslednika na Bosforu – Konstantinopolja ili „Drugog Rima“, a kasnije turskog Istanbula, koji na srpskom jeziku imaju zajedničko ime Carigrad.

Norič ističe da „bogato ilustrovana fotografijama, slikama, mapama i planovima, ova knjiga predstavlja pravi portret naše civilizacije“.

Tome treba dodati i britanski pedantan katalog autora, kao i prednost ovog izdanja da se bez problema čita gde god da se knjiga otvori.

Istorijski roman Dime Drubi „Kairska sultana“ posvećen je Šadžarat al Dur, supruzi poslednjeg ajubidskog sultana Al Saliha, koja je u povest ušla kao jedina žena koja je vladala nekom muslimanskom zemljom.

„Šadžarat al Dur ili Um Halil zasigurno je najneverovatnija žena u istoriji arapskog i muslimanskog sveta. Bila je namesnica, vojskovođa – organizovala je odbranu Egipta za vreme Sedmog krstaškog pohoda i pobedila vojsku francuskog kralja Luja Devetog Svetog – sultana, kraljica muslimana – molitva petkom izgovarana je u njeno ime, a zatim tragična junakinja političko-sentimentalne spletke koje se ni Šekspir ne bi postideo“, piše u predgovoru „Kairske sultane“, poznati marokanski pisac i pesnik Fuad Lauri.

On hvali spisateljski postupak Dime Drubi koji „miri dva ključna aspekta žanra – istinitost i emocije, činjenice i osećanja“, iako je njen kraj romana o Šadžat al Dur bliži „grčkim tragedijama nego tvrdnjama istoričara opsednutih dokumentovanim detaljima“.

Sve u svemu, ovaj roman nije suva istorija, oživljen je sudbinama ljudi i duhom vremena u kome je u 13. veku Šadžarat al Dur – „Drvo dragog kamenja“ spojila dve velike epohe u istoriji arapskog sveta, omogućivši da kurdsku dinastiju Saladinovih potomaka Ajubida zamene memeluci – robovi-sultani, čija je dominacija u Egiptu i Siriji trajala od 1250. do 1517. godine.

Memeluci, kojima je olakšala preuzimanje vlasti time to je pomogla ubistvo poslednjeg ajubidskog naslednika Turanšaha, proglasili su je sultanom u punom značenju te titule.

Vladala je sa zvanjem „kraljice muslimana“ sve dok se pod pritiskom bagdadskog kalifa i ajubidskih prinčeva nije udala za vrhovnog vojnog komandanta Ajbaha, potom prvog memelučkog sultana Al Muiza.

Roman prvenac Dime Drubi sa francuskog je prevela Gordana Breberina.