Od kamenog doba do Holivuda

 Oba su kandidaturu podnela 17. oktobra 2014, a zajedničko im je to što spadaju među najstarija naselja na evropskom kontinentu, a verovatno i šire. Plovdiv je prvi bugarski grad proglašen za evropsku prestonicu kulture, što je obeležio prošlog vikenda spektaklom pod nazivom „Svi smo mi iste boje“ koji je okupio 50 hiljada ljudi. Proslava u Materi najavljena je za 19. i 20. januar.

Kako je najavljeno iz Plovdiva, sedišta istoimene oblasti i, po veličini, drugog grada u Bugarskoj, tokom jednogodišnjeg „prestoničkog“ programa „Zajedno“ biće organizovano više od 350 kulturnih događaja ne samo u Plovdivu, nego i u Varni, Sofiji i Velikom Trnovu. Posebno su najavljene izložbe posvećene ćirilici, zajedničke pozorišne predstave sa predstavnicima zemalja Zapadnog Balkana, romske i turske zajednice, kao i obeležavanje 30-godišnjice pada Berlinskog zida.

Plovdiv se nalazi u Trakijskoj niziji, na obalama reke Marice podno Rodopskih planina. Današnji grad leži na šest bregova sa turskim nazivima: Nebet tepe, DŽambez tepe, Taksim tepe na kom je centar grada i gde je nekad bilo antičko naselje, Sahat tepe, DŽendem tepe i Bunardžika, dok je sedmo brdo Markovo tepe uništeno. Osim što kao mesto sa osam hiljada godina dugom istorijom spada u najstarija naselja u Evropi, Plovdiv je mesto na kom se ukrštaju nekadašnji Carigradski drum – u delu Sofija – Jedredne – Carigrad i put Sofija – Stara Zagora – Burgas.

Prvi tragovi civilizacije u Plovdivu potiču iz mikenskog perioda. U antičko vreme bio je poznat kao tvrđava Eumolpija, kojoj je otac Aleksandra Makedonskog Filip Drugi Makedonski dao ime Filipolis. Kao deo Rimskog carstva zvao se Trimontium – „Grad na tri brega“. Sloveni su se u njemu naselili tokom 6. veka, a 815. prvi put je postao bugarski grad. U njemu su se smenjivale bugarske, vizantijske i turske vlasti, od ovih poslednjih je oslobođen 1878, ali je u sastav Bugarske ušao osam godina kasnije, tokom kojih je bio prestonica polunezavisne pokrajine Istočna Rumelija.

Plovdiv ima više od 200 arheoloških nalazišta, od kojih je 30 od nacionalnog značaja. Najstarija crkva cara Konstantina i carice Jelene, sagrađena po izlasku Crkve Hristove iz katakombi, a jedna od najpoznatijih gradskih znamenitosti je Bačkov manastir koji je 1083. podigao Gruzin Grigorije Pakurijani u doba vizantijskog cara Aleksija Prvog Komnina. Predstavlja jedno od najznačajnijih središta gruzijske kulture van matice. Manastirska crkva Presvete Bogorodice sagrađena 1604, a u manastiru se čuva i čudotvorna gruzijska ikona iz 11. veka Bogorodice Eleuse (Umiljenije). Plovdiv je poznat i po rimokatoličkim i protestanstkim hramovima, sinagogama i džamijama – DŽimaja džamija iz 15. veka smatra se najstarijom muslimanskom bogomoljom u Evropi izvan Mavarske Španije.

Ovaj bugarski grad ima bogat kulturni i umetnički život – Plovdivsko pozorište, osnovano 1881, najstarije je u Bugarskoj, a u antičkom rimskom amfiteatru održava se poznati letnji Operski festival. Plovdiv se trenutno nalazi na listi 52 mesta koja, prema NJujork tajmsu, treba posetiti 2019. godine.

Matera je, kako tvrde Italijani „grad čuda“ – od jednog od najsiromašnijih mesta Italije postao je evropska prestonica kulture. Nalazi se u pokrajini Bazilikata, na samom vrhu „štikle“ italijanske „čizme“. Od Barija je udaljen 65 kilometara. Leži na obe strane malog kanjona reke Gravina. Nastanjen još od kamenog doba, a Stara Matera se zbog karakterističnog položaja i građenja od 1993. nalazi na Uneskovoj listi svetske kulturne baštine.

Prema predanju, grad Mateolu – antičku Materu osnovali su Rimljani u 3. veku pre Hrista i nazvali ga po konzulu Luciju Ceciliju Metelu. Matera ima burnu prošlost – osvajali su je Langobardi, susedna vojvodstva, u 7. i 8. veku u njenim pećinama živeli su benediktanci, a u okolini podizani su pravoslavni manastiri. Oko ovog grada otimali su se Saraceni, Vizantinci, nemački carevi Svetog rimskog carstva, Normani, Španci… U 17. veku predata je rimskoj porodici Orsini, a potom je bila deo pokrajine Otranto i Apulija. Od 1927. je glavni grad pokrajine Matera, a u njoj je 1943. počeo italijanski otpor snagama Vermarhta.

Svetsku slavu stekla je zahvaljujući svom starom gradu Sassi di Matera („Kamenje Matere“), najstarijem ljudskom naselju u Italiji. Stari grad obuhvata više naselja sa bogato ukrašenim portalima, rimskim amfiteatrom, katedralom i crkvama od Vizantije do baroka. U krečnjačke stene prirodno su uklopljene građevine – cisterne, ograde, crkve, palate i kuće. Mnoge od njih su zapravo pećine, a ulice u nekim delovima starog grada nalaze se na krovovima susednih kuća. „Matera jedino mesto na svetu gde se ljudi mogu pohvaliti da žive u istoj kući svojih predaka već 9.000 godina“, hvale ovaj grad turistički vodiči.

Do pre nekoliko decenija u Materi se živelo siromašno, pretežno od poljoprivrede. Mnogočlane porodice sa i po desetoro dece nisu imale ni vodu ni struju. A onda je u modu ušlo tapaciranje nameštaja, a gradske vlasti su se okrenule turizmu i uz pomoć Evropske unije, Vlade Italije, Uneska i Holivuda, kome je Matera postala privlačna zbog sličnosti sa Jerusalimom, stvari su krenule nabolje. U Materi su filmove snimali mnogi svetski reditelji – Od Roselinija i Pazolinija do Mela Gibsona i Garta Dejvisa, koji je 2018. u ovom gradu smestio svoju „Mariju Magdalenu“. Američki mediji tvrde da iz „vanvremenske i vanzemaljske“ Matere svoje italijanske korene vuku i legendarni holivudski reditelj Frensis Ford Kapola i njegov mlađi rođak glumac Nikolas Kejdž.