Okasneli mraz u vojvođanskom Bolivudu

Sukob na relaciji Đorđe Balašević – Ljubiša Samardžić oko autorskih i sličnih prava u vezi sa eksploatacijom lika vojvođanskog zamešatelja traje već gotovo deceniju. Početna ideja bila je da produkcijska kuća Cinema Design realizuje film, ali zbog kreativnih nesuglasica Balašević se ubrzo povlači i zatim podnosi tužbu protiv Samardžića, koja je donekle obustavila distribuciju nastavaka filma „Jesen stiže Dunjo moja“, naslovljenih „Konji vrani“ i „Bledi mesec“, dok je finalno poglavlje Samardžićeve franšize završilo samo kao deo televizijskog serijala. Balašević je smatrao da njegov voljeni lik ipak zaslužuje adekvatan celuloidni tretman i odlučio da nam isporuči svoju viziju sada svima znanog literarnog lika.

I konačno, „Kao rani mraz“ je nakon duge postprodukcije stigao u domaće bioskope, zapravo u jednu bioskopsku salu u Beogradu, u Sava centar, gde se prikazuje nekoliko večeri zaredom pod sloganom „Festival jednog filma“. Ovako zamišljena distribucija nedvosmisleno nam ukazuje na samu suštinu Balaševićevog proizvoda, koje u svom gotovo tročasovnom trajanju upravo i deluje baš kao delo namenjeno da se iz večeri u veče gleda i apsolvira upravo na jednom mestu – na kanalu jedne od mnogobrojnih televizija. I po svojoj estetici i po naraciji, „Kao rani mraz“ ne izlazi iz okvira televizijske serije, napravljene i namenjene upravo vernim konzumentima sličnih kostimiranih melodrama, čiji broj nije zanemarljiv nakon uspeha nekolicine serijala, među kojima dominiraju ekranizacije romana Mir Jam.

Teorijski gledano, melodrama kao zasebni žanr svoju definiciju dobija upravo na malim ekranima, u formi televizijskih sapunica, gde je zarad njenog dugotrajnog opstanka, neophodno dramaturško učešće više likova i paralelnih radnji. Film kao medij, s druge strane, nikako ne podržava tu estetiku, te melodrama kao filmski subžanr podrazumeva fokus na glavnog junaka, iz čije vizure se drama pripoveda. Glavni problem filma „Kao rani mraz“ je upravo odsustvo glavnog lika i glavne radnje. U potpuno razuđenoj dramaturškoj strukturi Balaševićevog filma, lik Vase Ladačkog, iz čijeg i zbog čijeg je buntovništva ovo ostvarenje i nastalo, dobija na zamahu tek u drugoj polovini, dok se gotovo u nedogled prepliću brojni, za priču uglavnom nepotrebni narativi. Drugi problem s kojim se Balašević susreće jeste upravo rekonstrukcija epohe kao takve, koja u brojnim delovima filma, zahvaljujući neadekvatnoj upotrebi jezika, kostima, šminke pa ponekad i same scenografije, postaje previše kičasta, po čemu čak uspeva i da prevaziđe pomenute televizijske formate. Poseban kamen spoticanja za postizanje katarze neophodne za dobru filmsku melodramu svakako su mladi glumci, za koje su glumački zadaci očito bili previsoki. Velika je šteta što Balašević nije znao da iskoristi potencijal mladog Danijela Kovačevića na primer, barem ne približno meri u kojoj je to učinio sa svojom ćerkom Jovanom, daleko upečatljivijom u okvirima veoma ograničenog lika zajedničkog ljubavnog interesa Vase Ladačkog i njegovog prijatelja, mladog sveštenika Nikole. Ali Balašević s druge strane igra na sigurnu kartu glumačkih veličina angažovanih za epizodne uloge, koji u pojedinim trenucima uspevaju da animiraju samo zahvaljujući svom zanatskom umeću.

Ono što ipak najviše bode oči u filmu „Kao rani mraz“ ne nalazi se međutim u filmskom jeziku, već naprotiv – u tretmanu i upotrebi muzike i pesama u filmu. Teško je navesti barem deo filma u kome muzika ne čini samo podlogu, već vrlo često i njegov narativni element. Bilo je za očekivati da će Balašević kao muzičar dati ogroman prostor muzici u filmu, i to bi bilo izuzetno da je njegov rediteljski rukopis na tragu Emila Loteanua ili Sergeja Paradžanova na primer. Nažalost, Balaševićevo korišćenje muzike ovako u formi sapunice, svrstalo je film „Kao rani mraz“ u grupu drugorazrednih patetičnih bolivudskih ostvarenja, umesto ozbiljne filmske melodrame, što je bila prvobitna namera.

I da li je onda sve vredelo tolikog truda? Da li je Balaševićev film zaista bolji od filmova iz Samardžićevog serijala? Hm, pa teško je to oceniti. Ali ono što je sasvim sigurno jeste da je pesma o Vasi Ladačkom, ta divna melodična i melanholična balada koje se podsetimo u odjavoj špici filma „Kao rani mraz“, ostala u svom petominutnom sadržaju daleko iznad tolikih nemuštih filmskih sati, koji će se u savremenoj istoriji srpskog filma ubrzo rastopiti baš poput mraza, kojeg ni ne dočekasmo u Balaševićevom filmu.

Kamo lepe sreće da je uopšte nisu ni dirali.