Otvoreno pismo povodom zavoda u Subotici

Udruženje za zaštitu i razvoj okruženja i graditeljskog nasleđa u Subotici pozvalo je Ministarstvo kulture Srbije, republičke zavode za zaštitu spomenika kulture u Beogradu i Petrovaradinu i Društvo konzervatora Srbije u Beogradu, da hitno reaguju i ispitaju rad Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Subotici. Predsednica tog udruženja, Viktorija Aladžić apelovala je u otvorenom pismu da se najoštrije ispita i sankcioniše rad subotičkog zavoda, navodeći da je, umesto uloge zaštitara graditeljskog nasleđa, postao institucija koja znamenite, vredne i zakonom zaštićene građevine u Subotici proglašava bezvrednim i inicira i učestvuje u njihovom rušenju, a spomenike kulture, preprojektuje, menja njihove konstruktivne karakteristike i uništava.

Ugrožena kuća Miloša Obrenovića

Kuća kneza Miloša Obrenovića u gružanskom selu Gornja Crnuća, koja je proglašena za kulturno dobro od izuzetnog značaja za Srbiju, nalazi se u stanju rušenja i propadanja, zaključak je Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Predstavnici tog Zavoda ocenili su, posle obilaska kuće, da je „objekat veoma ugrožen i da je neophodno preduzimanje hitnih konzervatorskih mera“, pri čemu se mora pronaći nova lokacija „jer erozija pokreće brdo i potiskuje kuću ugrožavajući njen opstanak“. Nova lokacija bi trebalo da bude u blizini sadašnjeg mesta, kako bi se sačuvala njegova simbolika i značaj, što mora da obezbedi opština Gornji Milanovac, navodi se u zaključku Zavoda. Predsednik te opštine Dražimir Marušić izjavio je agenciji Beta da je, pored sanacije Miloševe kuće, neophodno i uređenje memorijalnog kompleksa Takovski ustanak i postojbine Obrenovića u Brusnici, do obeležavanja jubileja 200 godina od početka Drugog srpskog ustanka. Kuća kneza Miloša Obrenovića je izgrađena 1811, i predstavlja prvi srpski dvor posle Nemanjića iz koga je knez Miloš vladao Srbijom od 1815-1818. godine. U njoj je održana Skupština narodnih prvaka uoči početka Drugog srpskog ustanka, na Cveti 1815, pred kojima je knez Miloš razvio zastavu i izgovorio: „Evo mene, eto vam rata sa Turcima“.

„Najljubaznije Vas molimo da hitno reagujete i zaštitite od daljeg uništavanja zakonom zaštićena nepokretna kulturna dobra i podržite stavljanje pod zaštitu objekata koji imaju značajne vrednosti, a koje u dosadašnjim postupcima valorizacije nisu uzete u obzir“, navedeno je u pismu, u kojem je izneto nekoliko primera koji ukazuju da Međuopštinski zavod ne poštuje principe zaštite kulturnog i graditeljskog nasleđa i time neposredno omogućava devastiranje vredne graditeljske baštine Subotice, Vojvodine i Srbije. Viktorija Aladžić navela je primer rušenja zgrade subotičkog Narodnog pozorišta, spomenika kulture od velikog značaja, pod velom navodne „rekonstrukcije“. Između ostalog, navela je da je predloženo i rušenje dve kuće u ulici Vase Stajića broj 11. i broj 13, koje su od nacionalnog značaja, a projektovao ih je znameniti arhitekta Ferenc Rajhl 1899. u stilu secesije. Ukazala je i na uništavanje fasade bioskopa „Zvezde“, odnosno bivše zgrade Bunjevačke matice.
Zavodu je zamereno i rušenje Hajzlerovog kupatila, koje je građeno u međuratnom periodu, a do rušenja tokom 2007. očuvalo je izvorne elemente enterijera i moglo je biti revitalizovano, iako mu je funkcija bila izmenjena. Umesto te graditeljske baštine, izgradiće se, okruženju neprimerena višespratna stambeno-poslovna zgrada koja će u potpunosti narušiti ambijent ulice Petra Drapšina. Ta ulica je dosad uživala poseban tretman, jer je i kaldrma u njoj očuvana, a ulica se nalazi u zoni zaštićenog gradskog jezgra, ukazala je Viktorija Aladžić. Ona je dodala i da je u Predlogu plana detaljne regulacije centra grada Subotice predviđena rekonstrukcija zgrade „Jugoslovenskog narodnog Doma Viteškog Kralja Aleksandra“, poznatijeg kao bioskop „Jadran“. Predložena je i izgradnja multifunkcionalnog objekta uz gabarit objekta „Jadran“ sa kojim bi zajedno predstavljao jedinstvenu celinu. Prema navodima u otvorenom pismu, to predstavlja grubo ugrožavanje i devastiranje najznačajnije međuratne javne građevine izgrađene u Subotici u periodu od 1931. do 1939. godine…
U pismu je kao nedopustivo ocenjeno planiranje izgradnje javne podzemne garaže ispod Trga slobode u Subotici, budući da se taj trg nalazi u srcu gradskog jezgra zaštićenog zakonom kao Prostorno kulturno-istorijska celina od velikog značaja. Kao nedopustiv je naveden i plan Javne podzemne garaže ispod Trga cara Jovana Nenada u Subotici, koji se nalazi na mestu srednjevekovnog jezgra Subotice koje nije arheološki istraženo i takođe je u zaštićenom gradskom jezgru. Takozvana „Najstarija kuća“ na Trgu cara Jovana Nenada broj 11. u zaštićenom gradskom jezgru takođe je uništena rušenjem krova i izmenom konstruktivnih elemenata, iako je zaštićena zakonom kao spomenik kulture i kao takva podleže tehničkoj zaštiti i restauraciji, a ne menjanju tradicionalnih elemenata konstrukcije savremenim, navedeno je u otvorenom pismu, u kojem je ukazano i na rušenje Trošarine na Somborskom putu, spomenika kulture od velikog značaja. Udruženje se zauzelo za hitnu izradu novog Zakona o kulturnim dobrima sa precizno definisanim osnovnim principima zaštite spomenika kulture, kako slobodno interpretiranje tih principa više ne bi omogućavalo i izazivalo uništavanje vredne građevinske baštine.